Είναι αδύνατη η προσέγγιση του Μακεδονικού ζητήματος χωρίς αναφορά στο Ανατολικό ζήτημα, την απαρχή του οποίου σηματοδότησε η Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (1774). Από εκείνο το χρονικό σημείο και μετά η Ρωσία όχι μόνο θα αναλάμβανε την τύχη των χριστιανών υπηκόων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αλλά και θα αποκτούσε το δικαίωμα της ελεύθερης διέλευσης από τα Στενά του Βοσπόρου. Αυτή μάλιστα η έξοδος του ρωσικού στόλου προς τον νότο στις θερμές θάλασσες, δεδομένης της απαγορευτικής διέλευσης προς τον βορρά λόγω των πάγων, αποτελεί κατά τη γεωπολιτική τον κεντρικό πυρήνα του Ανατολικού ζητήματος. Εμμέσως η έξοδος της Ρωσίας προς τις θερμές θάλασσες θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω της δορυφόρου της Βουλγαρίας και στη βάση των ιδεών του πανσλαβισμού. Σε τούτο το πλαίσιο θα πρέπει να ενταχθεί και η ίδρυση της βουλγαρικής Εξαρχίας το 1870 με πράξη του σουλτάνου. Η επεκτατική αυτή πολιτική της Βουλγαρίας, η οποία επιδίωκε αρχικά την αυτονόμηση της Μακεδονίας με βάση το σύνθημα "η Μακεδονία στους Μακεδόνες", καθιερώθηκε ως Μακεδονικό ζήτημα. Ένα γεωγραφικό ζήτημα, το οποίο διαιωνίστηκε και μετά τη σύμπηξη συμμαχίας των νέων εθνικών κρατών -Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο- στο πλαίσιο των Βαλκανικών πολέμων. Αν και αυτή η συμμαχία αποσκοπούσε στην από κοινού ευόδωση των εθνικών οραμάτων των κρατών της, εμπεριείχε το σπέρμα της μελλοντικής σύγκρουσης, εφόσον ένα μεγάλο μέρος των οραμάτων των νέων κρατών ήταν κοινό. Είναι, όμως, ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι έως τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο ουδέποτε έγινε μνεία "μακεδονικής" εθνότητας στον χώρο των Βαλκανίων. Αυτή συνέβη πρώτη φορά σε επίσημο επίπεδο μόλις το 1944 με την ίδρυση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας μέσα στα όρια της Γιουγκοσλαβικής ομοσπονδίας. Εμπνευστής αυτής της "Μακεδονίας" και κατ' επέκταση του Μακεδονικού ζητήματος "δεύτερης γενιάς" ήταν ο Γιόζιπ Μπροζ Τίτο. Ο Τίτο εκμεταλλευόμενος τη σύγχυση που επικρατούσε σχετικά με το Μακεδονικό ζήτημα το επανέφερε με εθνολογική μορφή θέτοντας παράλληλα τις βάσεις οικοδόμησης μίας νέας εθνότητας, της ανύπαρκτης έως τότε "μακεδονικής" εθνότητας.