Στις αρχές του 20ού αιώνα ο διευθυντής της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής Αθηνών, επίσκοπος Νεκτάριος Κεφάλας, αναζητούσε κάποιον όμορφο τόπο, για να ιδρύσει μοναστήρι. Εξέτασε πολλούς τόπους και σημεία, ώσπου κάποια στιγμή πληροφορήθηκε ότι στην Αίγινα στη θέση "Ξάντος" (ξάγναντο) υπήρχε ένα εγκαταλελειμμένο παλαιό μοναστήρι προς τιμήν της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής. Με μια μικρή ομάδα αφιερωμένων στο θεό νεαρών κοριτσιών επισκέφθηκε την Αίγινα και τη συγκεκριμένη περιοχή. Το τοπίο τον εντυπωσίασε. Αλλά, κυρίως, αυτό που τον έκανε να αποφασίσει την ίδρυση μοναστηριού σε αυτό το σημείο ήταν η θέα του προς το λόφο της Παλαιάς Χώρας, του μεσαιωνικού οικισμού των Αιγινητών. Ο επίσκοπος Νεκτάριος και μετέπειτα Άγιος του 20ού αιώνα εντυπωσιάστηκε από τη μεσαιωνική πολιτεία, αλλά αισθάνθηκε και κατάνυξη μαθαίνοντας ότι ο λόφος της Παλαιάς Χώρας ήταν αγιοβάδιστος. Πολλοί άγιοι και αγίες της Εκκλησίας μας περπάτησαν στα καλντερίμια και στα δρομάκια του οικισμού, ευλόγησαν με την παρουσία τους τον τόπο, έδωσαν μαρτυρία Χριστού σε δύσκολα χρόνια για την πατρίδα και το λαό μας.

Στην Παλαιά Χώρα γεννήθηκε τον 9ο μ. Χ. αιώνα η Οσία Αθανασία, η οποία μετά το θάνατο του συζύγου της ίδρυσε την Ι. Μ. Ζωοδόχου Πηγής στη θέση που βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι του Αγίου Νεκταρίου. Στην Παλαιά Χώρα γεννήθηκε, επίσης, η Αγία Θεοδώρα το 812 μ.Χ. η οποία κατόπιν μόνασε στην Ι. Μ. Αγίου Στεφάνου στη θεσσαλονίκη. Στη Μητρόπολη της Παλαιάς Χώρας, την Επισκοπή, εγκαταστάθηκε και παρέμεινε για τρία χρόνια ο επίσκοπος Διονύσιος Σίγουρος, ο μετέπειτα Άγιος Διονύσιος της Ζακύνθου. Τα χρόνια εκείνα ήταν ιδιαίτερα δύσκολα. Οι καταστροφές του Μπαρμπαρόσσα, οι σφαγές και η αιχμαλωσία 4.000 κατοίκων ήταν νωπές ακόμα στη μνήμη των Αιγινητών. Η παρουσία τού επισκόπου Διονυσίου ήταν πολύ σημαντική. Κατάφερε σε αυτό το σύντομο διάστημα να μετατρέψει την Επισκοπή σε πνευματικό κέντρο και χώρο λατρείας, να εμψυχώσει, να παρηγορήσει, να στηρίξει και να χαρίσει ελπίδα στους ταλαιπωρημένους κατοίκους του οικισμού.

Η Παλαιά Χώρα της Αίγινας μέσα στο διάβα των αιώνων έγραψε τη δική της ιστορία. Από τις αρχές του 19ου αιώνα οι Αιγινήτες την εγκαταλείπουν και αρχίζουν να κτίζουν την καινούργια τους χώρα στην παραλία. Στον λόφο τα ερειπωμένα σπίτια άρχισαν σιγά - σιγά να γκρεμίζονται, τα καλντερίμια να χορταριάζουν και το υδραγωγείο να αδειάζει από νερό. Στο κάστρο της άρχισε πια να βασιλεύει η σιωπή και μόνα όρθια, σε πείσμα του χρόνου, παρέμειναν τα εκκλησάκια να θυμίζουν τις παλαιές ημέρες τής ακμής τής πολιτείας αυτής. Τα εκκλησάκια αυτά, όταν εόρταζαν, ανέβαιναν οι κάτοικοι να τα καθαρίσουν, να τα βάψουν, να ξεχορταριάσουν τις αυλές τους, να τα λειτουργήσουν. Από τότε μέχρι σήμερα τα ξωκκλήσια αυτά καρτερούν υπομονετικά τον επισκέπτη να σηκώσει το μάνταλο της πόρτας, να προσκυνήσει τις εικόνες τους, να τους ανάψει κερί και με το φως του καντηλιού να φωτίσει και πάλι τις μορφές των Αγίων τους. [...]

(από τον πρόλογο του Γεωργίου Μπήτρου, Θεολόγου, Διευθυντή 2ου Γυμνασίου Αίγινας)