Για τους Μαυρομματαίους κατά την προεπαναστατική εποχή ελάχιστα είναι γνωστά, αν και φυλάσσονται αρκετά στοιχεία από την οικογένεια, τα οποία μπορούν να ρίξουν φως επί του ρόλου που διαδραμάτισαν τότε. Αυτά είναι ατυχώς σειρά φιρμανιών επάνω σε μεμβράνες και στην αραβική γραφή. Η δράση της οικογένειας προεπαναστατικά είχε επεκταθεί σε ολόκληρη την περιφέρεια του Κάρλελι, φθάνοντας μέχρι και τον Εύηνο ποταμό, περιοχή που περιήλθε επί Μουράτ Α' στους Οθωμανούς. Η οικογένεια Μαυρομματαίων στην επανάσταση του 1821 διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο στα τεκταινόμενα του αγώνα, αναδεικνύοντας άνδρες με αρετές, λόγιους και πεφωτισμένους, αλλά και αγωνιστές-οπλαρχηγούς και πολιτικούς. Προσέφεραν στην πατρίδα μέγιστες υπηρεσίες σε κάθε εθνικό προσκλητήριο. Καταφρόνησαν δόξα, πλούτη και προνόμια που είχαν εξ οφίτσιο ως προεστοί-κοτζαμπάσηδες από τις οθωμανικές διοικήσεις. Έχασαν κινητή και σημαντικότατη ακίνητη περιουσία στον αγώνα του 1821. Στον ξεσηκωμό του ελληνικού γένους, η παρουσία τους ήταν καταλυτική και στήριξαν ψυχή τε και σώματι τον αγώνα. Με την αρωγή τους, τον στήριξαν όχι μόνο ενεργά, αλλά και στην πράξη, εφόσον εκτός από πολιτικοί ήταν και οπλαρχηγοί και συμμετείχαν σε αρκετές μάχες που διεξήχθησαν στα έτη 1821-1828, αφήνοντας συγχρόνως και θύματα στον αγώνα της εθνικής παλιγγενεσίας. Σε αυτή λοιπόν την αρχοντική οικογένεια των γραμμάτων και της εθνικής προσφοράς, την οικογένεια των Μαυρομματαίων από την Κατούνα Ξηρομέρου Ακαρνανίας, που η υπέρ του ελληνικού γένους προσφορά εγκαινιάζεται από χρόνους μακρινούς, αρκετά οφείλει ο τόπος μας. Αναντίρρητα λοιπόν η οικογένεια των Μαυρομματαίων εντάχθηκε στις ιστορικές οικογένειες του έθνους και τα μέλη της δεν δίστασαν να προσφέρουν πάντοτε εξαιρετικές υπηρεσίες, ώστε να αποτελούν το σέμνωμα της περιοχής όχι μόνο της Κατούνας, αλλά και ολόκληρης της επαρχίας Βονίτσης και Ξηρομέρου, από την οποία και κατάγονται και τα συμφέροντα της οποίας πολλές φορές και με διάφορους τρόπους με θέρμη και μέγιστο πατριωτισμό υπηρέτησαν. Αυτά και άλλα πολλά άγνωστα μέχρι στιγμής στοιχεία θα έχει τη δυνατότητα να δει ο αναγνώστης του παρόντος πονήματος, τα με επιμονή και υπομονή ανέκδοτα μέχρι στιγμής ιστορικά στοιχεία που με πολυετή έρευνα και κόπο συλλέχτηκαν, καταγράφηκαν και παρουσιάζονται στο παρόν πόνημα από τον εξ Αρχοντοχωρίου (Ζάβιτσα) Ξηρομέρου καταγόμενο Νικόλαο Θεοδ. Μήτση.