Ας υποθέσουμε ότι δεχόμαστε, έστω και για μια στιγμή, κατηγορίες τόσο γενικές όσο εκείνες του "παγανισμού", του "χριστιανισμού", της "ηθικής" και της "σεξουαλικής ηθικής". Ας υποθέσουμε πως μπαίνει το ερώτημα σε ποια σημεία η "σεξουαλική ηθική του χριστιανισμού" αντιτάχθηκε εμφανέστερα στη "σεξουαλική ηθική του αρχαίου παγανισμού": μήπως στην απαγόρευση της αιμομιξίας, στην αντρική κυριαρχία, στην καθυπόταξη της γυναίκας; Χωρίς αμφιβολία, δεν είναι αυτές οι απαντήσεις που θα δινόντουσαν: είναι γνωστή η έκταση και η σταθερότητα αυτών των φαινομένων κάτω από την ποικιλία των μορφών τους. Το πιθανότερο είναι ότι θα προτείνονταν άλλα σημεία διαφοροποίησης. Η αξία, λόγου χάρη, της "σεξουαλικής πράξης" αυτής καθαυτής: ο χριστιανισμός την είχε συνδέσει με το κακό, με την αμαρτία, με την πτώση, με το θάνατο, ενώ η Αρχαιότητα της είχε αποδώσει θετικούς προσδιορισμούς. Ή, η "οροθέτηση" του νόμιμου συντρόφου: ο χριστιανισμός -σε αντίθεση με τις ελληνικές ή ρωμαϊκές κοινωνίες- δεν τη δεχόταν παρά μόνο στην περίπτωση της μονογαμικής σύζευξης και, μέσα στα πλαίσια της σύζευξης αυτής, της είχε επιβάλει την αρχή της τεκνοποίησης, ως αποκλειστικό όρο της ολοκλήρωσής της. Ένα τρίτο σημείο είναι η απόρριψη των σχέσεων ανάμεσα σε άτομα του ίδιου φύλου: ο χριστιανισμός τις είχε αυστηρά αποκλείσει, ενώ η Ελλάδα τις είχε εκθειάσει - και η Ρώμη αποδεχτεί - τουλάχιστον ανάμεσα σε άντρες.
Μ. Φ.