Ο τόμος συγκεντρώνει την αναλυτική, επεξεργασμένη και τεκμηριωμένη μορφή των τριάντα τριών εισηγήσεων οι οποίες παρουσιάστηκαν στο Διεθνές Συνέδριο, με τίτλο "Ο ποιητής και ο πολίτης Γιάννης Ρίτσος", το οποίο οργάνωσε το Μουσείο Μπενάκη, από τις 28 Σεπτεμβρίου μέχρι την 1η Οκτωβρίου του 2005. Στις εργασίες του συνεδρίου είχαν επίσης περιληφθεί δύο "στρογγυλά τραπέζια", τα οποία επικεντρώθηκαν (α) στην πρόσληψη του Ρίτσου από σύγχρονους ποιητές και (β) στην αποτύπωση μαρτυριών ανθρώπων που η πορεία τους διασταυρώθηκε με εκείνην του Γιάννη Ρίτσου. Ο παραπάνω τίτλος εκάλυπτε, πέρα από το συνέδριο, μια έκθεση τεκμηρίων από το Αρχείο του ποιητή, το οποίο απόκειται στο Μουσείο Μπενάκη, και μια σειρά καλλιτεχνικών εκδηλώσεων (αναγνώσεις ποιημάτων και συναυλία).

Κατά τις εργασίες του συνεδρίου, διακεκριμένοι Έλληνες και ξένοι φιλόλογοι, ποιητές και μεταφραστές, μελετητές του έργου του ποιητή, αλλά και της νεοελληνικής φιλολογίας, αναμετρήθηκαν με την πολυσχιδή ποιητική δημιουργία του Ρίτσου, υπό το φως των νέων προβληματισμών που ορίζει ο συνδυασμός της επιστημονικής μεθοδολογίας και των νέων κοινωνικών - πνευματικών συνθηκών της εποχής μας.

Οι κεντρικοί όροι του τίτλου (ποιητής και πολίτης), αλλά και οι θεματικοί άξονες του συνεδρίου, οι οποίοι εξειδίκευαν τις αναζητήσεις και τις στοχεύσεις των οργανωτών του ("Ο Γιάννης Ρίτσος και ο αρχαίος ελληνικός κόσμος", "Ο Γιάννης Ρίτσος και η εποχής του", "Η ποιητική του Γιάννη Ρίτσου", "Ο Γιάννης Ρίτσος και ο κόσμος"), έδωσαν την ευκαιρία στους εισηγητές να αναπτύξουν προβληματισμούς που άγγιξαν πολλά επίπεδα και ποικίλες πτυχές του ποιητικού σώματος του Ρίτσου, προσφέροντας τους καρπούς μιας μελέτης που σφραγίζεται πλέον -και κυρώνεται- από την απόσταση του χρόνου. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, αναλύθηκαν ζητήματα όπως: η -ούτως ή άλλως, κρίσιμη και πολύσημη για τους Έλληνες δημιουργούς- σχέση του Ρίτσου με τον αρχαιοελληνικό κόσμο, η εννοιολόγηση, οι μορφές πρόσληψης και οι τρόποι χειρισμού του μύθου, η έννοια της ποιητικής, που είτε διατυπώθηκε θεωρητικά από τον ποιητή είτε αναδύεται από τον λόγο του έργου του, ο ρόλος του ποιητή και η έννοια της "στράτευσης", η αντιμετώπιση του έργου από τη σύγχρονή του και τη μεταγενέστερη κριτική, η παλαιότερη και η σημερινή πρόσληψη της ποίησής του πέραν των ελληνικών συνόρων και σχόλια πάνω στα αναφυόμενα μεταφραστικά προβλήματα, οι δυνατότητες και οι τρόποι ανάγνωσης της ποίησής του σήμερα.

Ο τόμος των Πρακτικών του Συνεδρίου αυτού, του πρώτου μεγάλου που αφιερώνεται αποκλειστικά στη μελέτη του έργου του, φιλοδοξεί, σύμφωνα με τους εκδότες του, "να αποτελέσει ένα corpus ευδιάκριτο μέσα στο σύνολο της ήδη εκτεταμένης βιβλιογραφίας που έχει συγκροτηθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες".


Περιέχονται οι εισηγήσεις:
- Δημήτρης Μαρωνίτης, "'Φιλοκτήτης" του Γιάννη Ρίτσου: πρόσωπα και προσωπεία"
- Γιάννης Δάλλας, "Οπτικές του θέματος και της ποιητικής στα αρχαιόθεμα ποιήματα του Ρίτσου"
- Ειρήνη Ζαμάρου, "Ο Ρίτσος διαβάζει τη ραψωδία Σ' της Ιλιάδος"
- Μιχάλης Πιερής, "Γιάννης Ρίτσος - Κώστας Μόντης: η ανατροπή της μυθικής μεθόδου"
- Γιώργης Γιατρομανωλάκης, "Ο Ρίτσος και ο Σεφέρης απέναντι στον αρχαίο κόσμο"
- Roderick Beaton, "Μοντερνισμός και αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας: η περίπτωση της "Ρωμιοσύνης" του Γιάννη Ρίτσου"
- Mario Vitti, "Η πρώτη καμπή"
- Γιώργος Κεχαγιόγλου, "Η κυπριακή διάσταση της ποίησης του Ρίτσου"
- Χρίστος Αλεξίου, " ... γιατί ο χρόνος και ο ήλιος έχουν την ίδια ηλικία -την ηλικία μας: Μια απόπειρα ανάλυσης της "Τέταρτης Διάστασης" του Γιάννη Ρίτσου"
- Αθηνά Βογιατζόγλου, "Γιάννης Ρίτσος, "Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα" - Οδυσσέας Ελύτης,
"Τα ελεγεία της οξώπετρας": δύο διασταυρούμενες "μελέτες θανάτου'"
- Αγγελική Κώττη, "Μόνος με τη δουλειά του: μια περιπλάνηση στο Αρχείο του ποιητή"
- Vincenzo Rotοlo, "Ο ρόλος της ποίησης και του ποιητή στον Γιάννη Ρίτσο"
- Μιχάλης Μερακλής, "Η μία και η άλλη εμμονή του Γιάννη Ρίτσου"
- Χριστίνα Ντουνιά, "Ο Γιάννης Ρίτσος και οι κριτικοί του"
- Παντελής Μπουκάλας, "Τα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου, η σιωπή και η φωνή τους"
- Ρούλα Κακλαμανάκη, "Μνήμη και μνημοτεχνική στο έργο του Γιάννη Ρίτσου"
- Σόνια Ιλίνσκαγια, "Ποιητικά μανιφέστα του Ρίτσου στην πορεία του χρόνου"
- Έλλη Φιλοκύπρου, "Υπόκριση και ειλικρίνεια στο έργο του Ρίτσου"
- Αλέξανδρος Αργυρίου, "Ολίγος και ακριβός θεωρητικός λόγος του Ρίτσου για την ποίηση"
- Άρης Μαραγκόπουλος, "Η μορφή ως περιεχόμενο στο έργο του Γιάννη Ρίτσου"
- Peter Bien, "A ritsualistic view of Ritsos's 'The Moonlight Sonata'"
- Ευριπίδης Γαραντούδης, "Μορφολογικές παρατηρήσεις στα πρώτα ποιητικά βιβλία του Ρίτσου"
- Δημήτρης Κόκορης, "Συμπυκνώσεις της ποίησης και της ποιητικής του Γιάννη Ρίτσου: Μαρτυρίες"
- Τζίνα Καλογήρου, "Ο αφηγηματικός λόγος και η λογική της αφήγησης στο 'Εικονοστάσιο ανωνύμων αγίων'"
- Ερατοσθένης Καψωμένος, "Παράδοση και πρωτοπορία στην ποίηση και την ποιητική του Γιάννη Ρίτσου"
- Χρύσα Προκοπάκη, "'Η αποθέωση του δρόμου': μια πρώιμη σύνθεση του Ρίτσου χαρισμένη στον Παλαμά"
- Ξένια Μαρίτσκι Γκατζάνσκι, "Η σερβική πρόσληψη του Γιάννη Ρίτσου"
- Gertrude Durusoy, "The translations and reception of Yannis Ritsos in Turkey"
- Ευγενία Κριτσέφσκαγια, "Η πρόσληψη του Ρίτσου στη Ρωσία"
- David Ricks, "'Αυτά τα δέντρα δεν βολεύονται με λιγότερο ουρανό': προβλήματα στη μετάφραση της 'Ρωμιοσύνης'"
- Ivan Gadjanski, "Remembering Ritsos's dedication of a book"
- Amy Mims, "Ritsos of the 'Iconostasis' and Joyce of 'Ulysses'"