Οι σύγχρονες τάσεις της ιστορικής έρευνας, χωρίς να απεμπολούν τη συστηματική εξέταση των πηγών, αναζητούν παράλληλα ερευνητικά εργαλεία που θα επιτρέψουν στους ερευνητές να τοποθετήσουν τον βυζαντινό άνθρωπο όσο γίνεται πληρέστερα μέσα στις πραγματικές του διαστάσεις και μέσα στην κοινωνία που ζει. Η μελέτη του γυναικείου φύλου αποτελεί ένα από αυτά τα ερευνητικά εργαλεία. Σύμφωνα με ένα πολύ εύστοχο ορισμό, "η έννοια του φύλου, ως εργαλείου έρευνας στις ιστορικές σπουδές, αναφέρεται στις διαφορές που δημιούργησαν οι κοινωνίες ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες και όχι στα διαφορετικά βιολογικά χαρακτηριστικά τους". Η μορφή των γυναικών από οποιαδήποτε κοινωνική θέση και αν προέρχονται είναι παρούσα στις πηγές κάθε είδους. Αλλά τις πιο πολλές φορές η εικόνα τους είναι ατελής και τυποποιημένη, βασισμένη σε καθιερωμένα στερεότυπα, καθώς παραδίδεται μέσα από την οπτική των συγγραφέων που ήταν στην πλειονότητά τους άνδρες.
Ο παρών τόμος περιέχει στο μεγαλύτερο μέρος τα άρθρα των επιστημόνων που συμμετείχαν στο Workshop "Women and Monasticism in the Medieval Eastern Mediterranean: Decoding a Cultural Map" το οποίο πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος "Women’s Monasticism in the Late Byzantine Period" και έλαβε χώρα στο ΕΙΕ, αλλά και άλλες εργασίες από επιστήμονες ειδικούς στη διερεύνηση του ρόλου της γυναίκας σε διαφορετικές περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου.
Οι μελέτες του τόμου διερευνούν τα ειδικά χαρακτηριστικά που συνοδεύουν το γυναικείο φύλο ενταγμένα στις πολιτικές, κοινωνικές, πνευματικές και θρησκευτικές δομές, ενώ επισημαίνονται επίσης οι ιδιαίτεροι ρόλοι που διαδραματίζουν οι γυναίκες διαφορετικών τάξεων μέσα σε ένα μεταβαλλόμενο πολιτικό περιβάλλον. Τέτοιου είδους διερεύνηση επιτρέπει να κατανοήσουμε περαιτέρω τη μεσαιωνική κοινωνία.