Πέρα από το αυταπόδεικτο γραμματολογικό ενδιαφέρον της, η λογοτεχνία αποτελεί έναν σημαντικό και συνεπή ποιοτικό μάρτυρα. Η δημιουργική γραφή ανασυνθέτει κατά τρόπο μοναδικό την ιστορική μαρτυρία ανασυστήνοντας με πρωτοτυπία το ιστορικό παρελθόν. Ειδικότερα, οι πεζογράφοι του ύστερου 19ου αιώνα μέσω της στροφής τους στο διήγημα αναπαράγουν σημαντικές εκδηλώσεις της συγκαιρινής πραγματικότητάς τους, καταθέτοντας έναν πλούτο πραγματολογικών και ιδεολογικών τεκμηρίων. Το βιβλίο έρχεται αντιμέτωπο με μια ιδιότυπη πρόκληση: να συμπυκνώσει το συγκεκριμένο απάνθισμα. Εξετάζοντας το έργο αντιπροσωπευτικών λογοτεχνών της περιόδου (Άγγελος Βλάχος, Εμμανουήλ Ροΐδης, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Μιχαήλ Μητσάκης, Εμμανουήλ Λυκούδης) σκιαγραφούνται οι οικονομικοί μετασχηματισμοί, οι κοινωνικές μεταλλαγές, οι ιδεολογικές και οι πολιτισμικές μεταβολές που συμβαίνουν κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα. Το προκύπτον ιδιότυπο αυτό ζωντανό κολάζ οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας είναι μια πολύχρωμη εικόνα που τροφοδοτείται από την ανάδυση νέων λογοτεχνικών ρευμάτων, αλλά και από τη γλωσσική σύγκρουση της συγκεκριμένης περιόδου.