Το "Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης" είναι έργο ζωής του Δημητρίου Β. Δημητράκου (1875-1966). Για πρώτη φορά συγκεντρώνονται όλα τα λήμματα όλης της ελληνικής γλώσσας, από την ομηρική μέχρι τη σύγχρονη εποχή σε ενιαίο λεξικό. Αποτελεί τη βάση όλης της ελληνικής λεξικογραφίας, από τότε που δημοσιεύτηκε, και συγχρόνως το πρώτο βιβλίο του Έθνους, αν ισχύει η αρχή που είχε διατυπώσει ο Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833) μια δεκαετία πριν από την Ελληνική Επανάσταση, ότι "το πρώτον βιβλίον εκάστου έθνους είναι της γλώσσης που το Λεξικόν, ήγουν η συνάθροισις και έρευνα των συμβόλων με τα οποία εκφράζει τας ιδέας του". [...]

Παρά τις δημοτικιστικές πεποιθήσεις του Δημητράκου, η επεξήγηση των λημμάτων έγινε στην καθαρεύουσα - για δύο λόγους. Ο ένας έχει να κάνει με το ανένδοτο πείσμα ορισμένων καθαρευουσιάνων συνεργατών του. Ο Δημήτριος Δημητράκος ήταν από ιδιοσυγκρασία πράος και συναινετικός -και σ' αυτό του το προτέρημα οφείλεται το ότι εκ διαμέτρου αντίθετες γλωσσικές "παρατάξεις" μπόρεσαν, τελικά, να συνεργαστούν. Όμως, για τους οπαδούς της καθαρεύουσας, αποτελούσε ήδη σκάνδαλο το γεγονός ότι λέξεις της δημοτικής μπορούσαν να περιληφθούν σε ένα Ελληνικό Λεξικό!

Από την άλλη μεριά, πρέπει να τονιστεί η ευκολία που είχε η καθαρεύουσα -και συνεχίζει να έχει- στο χειρισμό για να δίνει λιτές ερμηνείες σε λήμματα και απέριττους ορισμούς σε έννοιες. Η δημοτική την εποχή εκείνη δεν είχε ακόμα εμπλουτιστεί με τις προσθήκες που εισήχθηκαν στην κοινή ελληνική με το πέρασμα του χρόνου.

Όπως είναι γνωστό, το έργο του Δημητράκου βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών το 1953 και ο ίδιος ο Δημήτριος Δημητράκος τιμήθηκε με το παράσημο του Φοίνικος δέκα χρόνια αργότερα. Μέχρι σήμερα το Λεξικό Δημητράκου αποτελεί κύρια πηγή λεξικογραφίας και είναι απαραίτητο βοήθημα για κάθε πνευματικό άνθρωπο που θέλει να χειρίζεται σωστά την ελληνική γλώσσα.

Με το Λεξικό Δημητράκου συγκεντρώθηκε σε ένα σώμα όλη η ελληνική γλώσσα, αποδεικνύοντας τον ενιαίο της χαρακτήρα σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της. Επαινέθηκε, μεταξύ άλλων, από το Γάλλο νεοελληνιστή Andre Mirabel και από τον Ιταλό γλωσσολόγο Augusto Rostagni. Ο τελευταίος δήλωσε ότι η αφετηρία του Λεξικού Δημητράκου "προδήλως" προερχόταν από κάποια επίσημη αρχή. Δεν πίστευε -όπως και δεν ήταν πιστευτό- ότι ένα έργο αυτής την πνοής θα μπορούσε ποτέ να ολοκληρωθεί από μια ιδιωτική επιχείρηση χωρίς την -έμμεση, έστω- αρωγή του ελληνικού κράτους. Η προσπάθεια ήταν δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με την εμπορική ζήτηση του έργου σε μια μικρή χώρα και σε εποχή ιδιαίτερα δραματική, όπως ήταν το τέλος της δεκαετίας του '40.

Η παρατήρηση αυτή του ξένου γλωσσολόγου υπογραμμίζει το μέγεθος και το νόημα του εκδοτικού επιτεύγματος. Το Λεξικό ήταν πέρα από την οικονομική αντοχή ακόμα και μιας μεγάλης εκδοτικής επιχείρησης όπως ήταν επί δεκαετίες ο Αρχαίος Εκδοτικός Οίκος Δημητράκου. Ο οίκος αυτός δεν υπάρχει πια, υπάρχει όμως το Λεξικό. Και υπάρχει η τιμή της προσπάθειας όχι μόνο ενός εκδότη, αλλά δεκάδων πνευματικών ανθρώπων που, υπό την αιγίδα του, έφεραν εις πέρας το μνημειώδες αυτό έργο. Είναι μια τιμή που ανήκει σε μια ολόκληρη εποχή.


(από την εισαγωγή του πρώτου τόμου, του Δημήτρη Π. Δημητράκου, καθηγητή πολιτικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών)