[...] Θα αναρωτηθεί κανείς τι σχέση μπορεί να έχει η ιστορική παιδεία με την ιστορική έρευνα, αφού η ιστορική παιδεία είναι μια κατάσταση του νου που μπορεί να παίρνει τις αφορμές της όχι από τη διαδικασία της έρευνας αλλά από τις μεγάλες συνθέσεις της ιστοριογραφίας. Φυσικά, είναι ευνόητο ότι για να φτάσει κανείς στις μεγάλες συνθέσεις θα πρέπει να έχει προηγηθεί έρευνα -θα πρόσθετα: η έρευνα που εγκλείει την απαίτηση της σύνθεσης- πράγμα που σημαίνει ότι στο βαθμό όπου η ιστορία λειτουργεί μέσα μας, στο βαθμό όπου θέλουμε να λειτουργεί η ιστορία μέσα μας ως στοιχείο της πολιτισμικής μας ταυτότητας, τότε η προϋπόθεση της ιστοριογραφίας, η ιστορική έρευνα, εντάσσεται σε μια πολιτισμική επιταγή· πράγμα που σημαίνει πάλι ότι η ιστορική έρευνα έχει μια καλώς εννοούμενη σκοπιμότητα, θέλει να δημιουργήσει κάτι -δε θέλει απλώς ν' αποκαλύψει, να περιγράψει κάτι-, θέλει να δημιουργήσει μια κατάσταση πνεύματος, θα έλεγα να διαμορφώσει μια ευαισθησία. Είναι λογικό, σ' αυτή τη σειρά των ιδεών, να καταλήξει κανείς σ' αυτό που όλοι λέμε (αλλά που δεν ξέρω σε ποιο βαθμό όλοι μας συμφωνούμε ως προς το σημαινόμενο αυτού που όλοι λέμε), ότι δηλαδή υπάρχει ανάγκη ενός εθνικού προγραμματισμού αναφορικά με την ιστορική έρευνα.
[...]