Το κύριο στοιχείο στην εβραϊκή ποίηση είναι η παρουσία της Παράδοσης αλλά και η συνεχής πρόσκτηση των νέων τρόπων και της καινούριας αγωνίας του κόσμου. Η Παράδοση εκφράζεται ως τόπος, ως μυθολογία, ως στάση προς τον Άλλο - ως ηθική.

Εκείνο που διακρίνει επίσης την εβραϊκή ποίηση είναι η εντατική αίσθηση της τραγικότητας τόσο στη συλλογική όσο και στην προσωπική ιστορία του κάθε Εβραίου. Ωστόσο η τραγικότητα αυτή έχει κάποια όρια που τη διαφοροποιούν από την αίσθηση της τραγικότητας του ελληνισμού: δε γίνεται αισθητή «σταυραναστάσιμα» αλλά «κάθετα». Ο Θεός είναι Ένας, ο κόσμος των αργόσυρτων δομών, ο «Πατέρας».

Ο Θεός, ο Πατέρας, μένει αδυσώπητος. Η θυσία του Υιού, του Ισαάκ, παραμένει μέσα στην Ιστορία το μεγάλο τραύμα, που το σέρνει στη συλλογική αλλά και στην προσωπική του πράξη, στο συλλογικό αλλά και στον προσωπικό λόγο του, στη συλλογική αλλά και προσωπική ψυχοσύνθεσή του.

Η νεότερη γενιά πασχίζει να αποδεσμευθεί από τη μυθολογία της Παράδοσης. Το Ισραήλ είναι όραμα, με όλες τις αποτυχίες και τις επιτυχίες του ανθρώπου. Γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρα μια πραγματικότητα διαλεκτική, όπου συνωστίζονται «άγιοι» κάθε θρησκείας και αποτυχημένοι –«αμαρτωλοί»– όλων των βιωμάτων. Η κριτική στάση δε σημαίνει απόρριψη των πατερικών οραμάτων· σημαίνει αγώνα για να γίνουν κάποτε, αναγκαστικά προσαρμοζόμενα στην τραγικότητα της δύσκολης συνύπαρξης, τα οράματα αυτά πιο δραστικά, αποκαθαρμένα από ό,τι δε συνάδει σε έναν Ισραήλ που προχωρά, ή θέλει να προχωρήσει, στον εξανθρωπισμό της ζωής. Η ποίηση γίνεται όλο και πιο ολική, συνειδητοποιώντας τον Άλλο.

ΚΩΣΤΗΣ ΜΟΣΚΩΦ