Τον 4ο αι., η Εκκλησία, κουρασμένη από τους διωγμούς όπως ήταν φυσικό, απεδέχθη αδιαμαρτύρητα ως μη όφειλε (και χειροκρότησε θριαμβολογικά) την κηδεμονία του Κράτους και με τον τρόπο αυτό υπέγραψε την εσαεί εργαλειοποίησή της από το Κράτος για την, κυρίαρχη, ιδεολογία του. Αυτό το έκανε εκκοσμικεύοντας ταυτόχρονα την βιβλική "εσχατολογία" της (την εσχατολογία της προσμονής του Χριστού) και συνακόλουθα τα "μυστήριά" της (τα μυστήρια της Βασιλείας του Θεού έγιναν μυστήρια της Βασιλείας του Καίσαρα). Την αυτοκρατορική και εθνική εργαλειοποίηση αυτή την κατάλαβε νωρίς η Ρώμη και από τον 6ο τουλάχιστον αιώνα πήρε σταδιακά τον δρόμο της εκκλησιαστικής ανεξαρτησίας έναντι της αυτοκρατορίας και των μετέπειτα αυτοκρατοριών (λ.χ. Καρλομάγνος) όχι όμως χωρίς τα δικά της προβλήματα. Αυτό χαρακτηρίστηκε "εθνική προδοσία" από τους Βυζαντινούς, και είναι λογικό και κατανοητό με την πολιτική ιδεολογία τους. Το πρόβλημα με την Εκκλησία στην βυζαντινή και μεταβυζαντινή Ανατολή δεν είναι τόσο ο "αυτοκρατορικός καισαροπαπισμός" όσο η "αδιαμαρτύρητη αποδοχή της εργαλειοποίησης", της εθνικής, της βυζαντινής (αρχικά) εργαλειοποίησης της Εκκλησίας του Χριστού. Από "Εκκλησία του Χριστού" έγινε "Εκκλησία της αυτοκρατορίας" (βυζαντινής και οθωμανικής) και συνακόλουθα "Εκκλησίες των μεταβυζαντινών κρατών" (όπως λ.χ. η Ελλάδα). Στη ρωμαϊκή Δύση η εξέλιξη ήταν κατά κάποιον τρόπο αντίστροφη και δεν βρήκε παρά μόνον σταδιακά την αρμονική λύση της. Σήμερα που τα πολιτειακά πράγματα αρχίζουν δειλά-δειλά να εκκοσμικεύονται ακόμα και σε μας και μιλάμε για "χωρισμό Κράτους-Εκκλησίας", για αναστολή δηλ. της αρχετυπικής "βυζαντινής συμφωνίας", η ανατολική Εκκλησία λέει στους εκάστοτε καίσαρες: Καλά, εγώ υπέγραψα αδιαμαρτύρητα την εργαλειοποίησή μου και συνέπραξα μαζί σου τόσους αιώνες πιστά, τόσο στο Βυζάντιο όσο και μεταβυζαντινά (με τους σουλτάνους, τους τσάρους κ.λπ.), και εσύ σήμερα μου μιλάς για "διαζύγιο"; Είναι πολύ λογική και κατανοητή η αντίδρασή της. Όμως ο "γάμος" ήταν ο ανίερος (ο αρχικός και οι μετέπειτα), όχι το "διαζύγιο".