Ο λόγιος Δημήτριος Βικέλας (1835-1908), μετέπειτα ιδρυτής του "Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων" (1899), αναλύει βασικές παραμέτρους της νεοελληνικής φιλολογίας. Ως αφετηρία τοποθετεί το έτος 1453 και προσδιορίζει ως κύριους τόπους καλλιέργειάς της την Κρήτη (έως το 1669) και τα Επτάνησα: από τους 350 φιλολόγους της περιόδου 1500-1700, που εντοπίζει ο Σάθας, τα δύο πέμπτα ήταν Κρήτες και Επτανήσιοι. Η άνθιση ("ο προς μάθησιν οργασμός") κορυφώνεται τον 18ο αιώνα με επίκεντρο τους Φαναριώτες, τον Ρήγα και τον Κοραή. Ο Βικέλας υπογραμμίζει την επίδραση των πολιτικών γεγονότων, όπως της Γαλλικής Επανάστασης, στην εξέλιξη των νεοελληνικών γραμμάτων, τα οποία θεωρεί ως βραχίονα του απελευθερωτικού κινήματος ("η ευγενής κρηπίς του πατριωτισμού") και της καλλιέργειας εθνικής συνείδησης, με εύλογη κατάληξη την ανάπτυξη των μεσαιωνικών σπουδών στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα.