Καβάλα. Η γενέτειρά μου. Πάντα ερωτεύσιμη, πάντα εντυπωσιακή και μόνη της σε οδηγεί εκεί που ελάχιστες πόλεις στη χώρα μας μπορούν να σε πάνε. Περνώντας από τα σοκάκια του Αϊ-Γιώργη, θαρρώ κάθε φορά πως θα ακούσω τα μελωδικά Λαντίνο απ' το στόμα του Αβραάμ, του Μωύς, της Σάρας, του Σάμπυ, του Λέων, ανάλαφρα, όπως αυτοί μόνο ήξεραν να τα μιλάνε. Το τιτίβισμα των παιδιών στην Ευγενίου Ιορδάνου, από τα εβραιόπουλα στο σχολείο, ηχεί στα αυτιά μου και ο Μπίνιος Σαραγούσης, ο τελευταίος διευθυντής, προσπαθεί να μην χαμογελάσει, δείχνοντας την ανύπαρκτη αυστηρότητά του. Λίγο πιο κάτω, στην Παύλου Μελά, ο Ραβίνος Μόλχο, την Παρασκευή το βράδυ, τους καλεί όλους στη λειτουργία του "Σσαμπάτ" και με τη μελωδική φωνή του εξυμνεί τον Κύριο. Όλα όπως τότε, με τη μοναδική Σεφαραδίτικη μελωδία που, τώρα πια, πολύ δύσκολα βρίσκει κανείς. Ονειρική σκηνή που για χρόνια, και σε κάθε επίσκεψή μου στην Καβάλα, με συνοδεύει... όμως για πολύ λίγο. Ο εφιάλτης ζωντανεύει σε κάθε βήμα μου στη Βενιζέλου...
Κανείς δεν γύρισε από τη Δαντική κόλαση που ο Χίτλερ και το επιτελείο του τόσο έντεχνα σχεδίασαν και κατασκεύασαν. Το χειρότερο όμως είναι πως, σήμερα, κανείς Εβραίος δεν ζει στην "πόλη σύμβολο" αρμονίας και συμβίωσης των μειονοτήτων. Ο φασισμός, αυτή η "ιδεολογία" που τείνει να γίνει κουλτούρα και συνοδεύει μέχρι σήμερα την Ευρώπη, στέρησε τη δυνατότητα στην ανθρωπότητα, και κατά συνέπεια στη γενέτειρά μου, να πορευτεί σε μια κοινωνική ειρήνη.
Η συνύπαρξη των μειονοτήτων στην Καβάλα έφερε την πρωτοπορία σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας - συνδικαλισμός, πολιτικά ρεύματα, διεθνοποίηση του εμπορίου. Ένα κράμα πολιτισμού, κουλτούρας, μόρφωσης. Όλα αυτά χάθηκαν κάτω από το μένος και τη δύναμη του πιο αιμοχαρούς κτήνους που έβγαλε η φύση του ανθρώπου.
Σήμερα, περπατώ στην πόλη μου και στέκομαι μπροστά στο μνημείο του ολοκαυτώματος των Εβραίων. Στο ίδιο σημείο όπου, τη βραδιά της 3ης του Μάρτη του '43, οι Βούλγαροι κατακτητές μάζεψαν τους Εβραίους για να τους οδηγήσουν στον θάνατο. Αναρωτιέμαι αν, παραδειγματισμένοι από το ιστορικό παρελθόν, θα μπορέσουν οι άνθρωποι να συνυπάρξουν ειρηνικά και να επανέλθει η αρμονία στις σύγχρονες κοινωνίες...