Έργο της κερκυραϊκής περιόδου του ποιητή, γραμμένο τα χρόνια 1833-1834, ο "Κρητικός" έφτασε ως εμάς σχεδόν ακέραιος. Οι μουσικοί ζευγαρωτοί δεκαπεντασύλλαβοι του ποιήματος συνδέουν τον Σολωμό με την παράδοση του Βιτσέντζου Κορνάρου, ενώ με τη σειρά τους αποτελούν τη γέφυρα προς σημαντικά μεταγενέστερα έργα της λογοτεχνίας μας, από τον "Όρκο" του Γεράσιμου Μαρκορά ως το "Μήτηρ Θεού" του Άγγελου Σικελιανού.

Το ιστορικό πλαίσιο του ποιήματος είναι ένα επεισόδιο από τον αγώνα της επαναστατημένης Κρήτης της περιόδου 1823-1824. Για να σωθούν από την προέλαση των τουρκικών δυνάμεων, αγωνιστές και άμαχοι επιχειρούν να φυγαδευτούν από τις δυτικές ακτές του νησιού με προορισμό τα αγγλοκρατούμενα Κύθηρα και την Πελοπόννησο. Πάνω σ' αυτό το θέμα, ο Σολωμός κεντά αριστουργηματικά την ιστορία ενός νέου Κρητικού και της μνηστής του: το ναυάγιό τους κοντά στην ακτή της Πελοποννήσου, μέσα σε θύελλα και βροντές, την πάλη τους με τα κύματα, την εμφάνιση στην κρίσιμη ώρα μιας γυναικείας οραματικής μορφής (της ψυχής της νέας), τέλος τη σωτηρία του ήρωα αλλά και τον θάνατο της κοπέλας. Ο χρόνος της σολωμικής αφήγησης δεν είναι ευθύγραμμος. Πάνω στη μάχη του με τα στοιχεία της φύσης, ο ήρωας ανακαλεί διαρκώς το παρελθόν αλλά και προβλέπει το μέλλον, τη συνάντησή τους την ημέρα της Ανάστασης των νεκρών.