Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος, "ένα δόκανο από το οποίο κανένας δεν μπορούσε να ξεφύγει", είχε αναμφίβολα καταλυτικές συνέπειες στην πολιτική ζωή του τόπου και άφησε έντονα τα ίχνη του στη συλλογική μνήμη. Δημιούργησε πρωτοφανή σχίσματα, θεσμοποίησε την πολιτική πόλωση και προκάλεσε ισχυρές ιδεολογικές αγκυλώσεις, που λειτουργούσαν επί πολλές δεκαετίες ανασταλτικά για την επιστημονική έρευνα και κυρίως για την ανάπτυξη της κοινωνικής συνείδησης, που αυτή συνεπάγεται. Σήμερα όμως, η τραυματική αυτή περίοδος έχει μετατεθεί οριστικά από το πεδίο της πολιτικής στο πεδίο της ιστοριογραφίας, και η επιστημονική έρευνα -ορισμένες όψεις της οποίας περιλαμβάνει και ο παρών συλλογικός τόμος- δεν έχει πλέον ως στόχο την αναζήτηση ενόχων και την απόδοση ευθυνών, αλλά τη μελέτη βασικών θεμάτων που σημάδεψαν την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας. Γι' αυτό και ο χρονικός προσδιορισμός, που θεωρήθηκε σκόπιμο να συμπεριληφθεί στον τίτλο του βιβλίου (Φεβρουάριος 1945 - Αύγουστος 1949), κρίθηκε αναγκαίος για να εστιάσει την ερευνητική προσπάθεια στην κρίσιμη εκείνη περίοδο της δεκαετίας του '40, που έχει μέχρι σήμερα λιγότερο μελετηθεί και η οποία διαφοροποιεί την ελληνική εμπειρία από τις αντίστοιχες χρονικά εξελίξεις των άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

Η έκδοση αυτή είχε ως αφετηρία ανακοινώσεις που παρουσιάστηκαν στο επιστημονικό συνέδριο "Ο Eλληνικός Εμφύλιος: από τη Βάρκιζα στο Γράμμο", που διοργανώθηκε από κοινού από το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Πολιτικής Επιστήμης και Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, από το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου και από το Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, σε συνεργασία με την Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων (ΕΔΙΑ). Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο αμφιθέατρο "Σάκη Καράγιωργα" του Παντείου Πανεπιστημίου, μεταξύ 20-23 Οκτωβρίου 1999, με αφορμή τα πενήντα χρόνια από τη λήξη του εμφυλίου πολέμου.

Περιλαμβάνονται τα κείμενα:
- Φίλιππος Ηλιού, "Η πορεία προς τον Εμφύλιο: από την ένοπλη εμπλοκή στην ένοπλη ρήξη"
- John O. Iatrides, "Το διεθνές πλαίσιο του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου"
- Γιώργος Σταθάκης, "Η οικονομία κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο"
- Θανάσης Σφήκας, "Η 'ειρηνοπόλεμη' διάσταση του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου: ειρηνευτικές πρωτοβουλίες και δυνατότητες συμβιβασμού, 1954-1949"
- Γρηγόρης Ψαλλίδας, "Το ΣΚ-ΕΛΔ και ο 'Τρίτος παράγοντας' των ευρωπαίων σοσιαλιστών, 1945-1947"
- Νίκος Κοταρίδης, Νίκος Σιδέρης, "Εμφύλιος πόλεμος: ιδεολογικά και πολιτικά διακυβεύματα"
- Τασούλα Βερβενιώτη, "Οι μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας"
- Ιωάννα Παπαθανασίου, "'Το όπλο παραπόδα': λεκτική πολεμική ή πολιτική ανασυγκρότησης;"
- Λη Σαράφη, "Η 'λευκή τρομοκρατία' μοχλός σύνθλιψης του αντιστασιακού φρονήματος: ο νομός Τρικάλων το 1945"
- Νάση Μπάλτα, "Τότε με τα χίτικα δεν κόταγες να πεις ούτε τ' όνομά σου: μαρτυρίες για τον Εμφύλιο σε ένα χωριό της Πυλίας"
- Στάθης Ν. Καλύβας, "Μορφές, διαστάσεις και πρακτικές της βίας στον Εμφύλιο (1943-1949): μια πρώτη προσέγγιση"
- Νίκος Μαραντζίδης, "Εθνοτικές διαστάσεις του Εμφυλίου Πολέμου: η περίπτωση των τουρκόφωνων Ποντίων καπεταναίων της Μακεδονίας"
- Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης, "'Μοναρχοφασίστες' και σλαβομακεδόνες αγωνιστές: ιδεολογικές και άλλες βεντέτες στη Μακεδονία του Εμφυλίου Πολέμου"
- Βασίλης Κ. Γούναρης, "'Εαμοβούλγαροι' και μακεδονομάχοι: ιδεολογικές και άλλες βεντέτες στη Μακεδονία του Εμφυλίου Πολέμου"
- Βασιλική Λάζου, "Στον τοίχο της Ξηριώτισσας: καταδικασμένοι σε θάνατο από το Έκτακτο Στρατοδικείο Λαμίας, 1946-1950"
- Χάγκεν Φλάισερ, "Στενή η πύλη του 'Ελεύθερου κόσμου': περιορισμοί στην ελεύθερη διακίνηση προς και από την εμφυλιοπολεμική Ελλάδα"
- Λιάνα Θεοδωράτου, "Η πολιτική της σιωπής στη μεταπολεμική ελληνική ποίηση"