Το μακεδονικό ζήτημα, όπως πολύ εύστοχα επισημαίνει ο Νικόλαος Βλάχος στην κλασική πια, αλλά τόσο πολύτιμη εργασία του "Το Μακεδονικόν ως φάσις του Ανατολικού Ζητήματος", δεν είναι αυτοτελές και αυθύπαρκτο, αλλά συνδεδεμένο οργανικά με την παράλληλη εξέλιξη του ανατολικού προβλήματος. Πραγματικά ο μελετητής του μακεδονικού ζητήματος, το οποίο αποτελεί μια από τις ποικίλες φάσεις του ανατολικού προβλήματος, δεν οφείλει να εξετάσει μόνο τη διαμάχη των χριστιανικών κρατών της χερσονήσου του Αίμου μέσα στο γεωγραφικό χώρο της "μείζονος" Μακεδονίας, τον διαμοιρασμένο σήμερα στην Ελλάδα, Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία, αλλά να ερευνά επίσης και τη στάση των ευρωπαϊκών δυνάμεων γενικότερα απέναντι στην οθωμανική αυτοκρατορία. Από την άποψη αυτή το συνέδριο του Βερολίνου στα 1878 αποτέλεσε βασικό ορόσημο για τη γένεση του μακεδονικού προβλήματος. Η Ελλάδα, η Βουλγαρία, η Σερβία, η Ρουμανία και η αλβανική εθνότητα, δυσαρεστημένες την εποχή αυτή από την τελική ρύθμιση των εθνικών τους ορίων, σύμφωνα με όσα προβλέπονταν από τη συνθήκη του Βερολίνου, θέτουν τώρα ως πρωταρχικό σκοπό την ολοκλήρωση των εθνικών βλέψεων και προσπαθούν με κάθε τρόπο να συμπεριλάβουν στην επικράτειά τους τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Μακεδονίας, που ζούσαν κάτω από την οθωμανική κυριαρχία. Γι' αυτό και το συνέδριο του Βερολίνου το θεώρησαν σα μια πρώτη βαθμίδα για την εκπλήρωση των εθνικών διεκδικήσεών τους.