Ο Ηπειρώτης λόγιος Παναγιώτης Αραβαντινός (Πάργα 1809 - Ιωάννινα 1870), συγγραφέας της περίφημης μακροσκελούς "Χρονογραφίας της Ηπείρου" (1856-1857), εντάσσεται στη μεγάλη χορεία των ιστοριοδιφών που θεμελίωσαν την ελληνική ιστοριογραφία. Η συγγραφική του παραγωγή παρακολουθεί τις (πολιτικές) σκοπιμότητες της ιστοριογραφίας του 19ου αιώνα. Η Μονογραφία περί Κουτσοβλάχων γράφτηκε το 1862, έτος εμφάνισης του Απόστολου Μαργαρίτη (από την Κλεισούρα της Μακεδονίας), πράκτορα του Μακεδονορουμανικού κομιτάτου, στο Βουκουρέστι, και δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 1905, λίγους μήνες μετά το ξέσπασμα του ανθελληνικού διωγμού στη Ρουμανία με αφορμή το Μακεδονικό Ζήτημα. Ωστόσο, ο Αραβαντινός δεν ακολουθεί την κυρίαρχη ελληνική άποψη για τους Κουτσόβλαχους (ότι είναι Έλληνες), όπως την διατύπωσαν ο Κωνσταντίνος Κούμας στην Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων (εν Βιέννη 1832) και ο Μιχαήλ Χρυσοχόου (βλ. αρ. 283 της Βιβλιοθήκης Ιστορικών Μελετών). Ο Π. Αραβαντινός πιστεύει ότι οι Βλάχοι είναι απόγονοι Δακορωμούνων ποιμένων, οι οποίοι πιεζόμενοι από τους Αβαρογότθους μετακινήθηκαν σταδιακά στα μέσα του 6ου αιώνα νοτιότερα και εγκαταστάθηκαν στα ορεινά και αραιοκατοικημένα μέρη της Θράκης, της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας. Παράλληλα ωστόσο τονίζει την αφοσίωση των Βλάχων στον Ελληνισμό και το Οικουμενικό Πατριαρχείο· επί τούτου καταλήγει ότι από άποψη εθνικών φρονημάτων η ομοιότητα των Βλάχων "οιασδήποτε κοινωνικής τάξεως ή επαγγέλματος" προς τον αντίστοιχο Έλληνα είναι όπως "δύο σταγόνων ύδατος προς αλλήλας". Η αναστατική έκδοση προλογίζεται από τον Γιώργη Έξαρχο και περιέχει ενδεικτική βιβλιογραφία για τα νεώτερα έργα πέρι Βλάχων και Κουτσοβλάχων.