Το βιβλίο του Δημήτρη Αρσενίου που επιμελήθηκε η Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη αναφέρεται στην ιστορία του Κοσμίου, ενός εκ των τριών οικισμών στο νομό Ροδόπης, με αμιγή χριστιανικό πληθυσμό, από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας.

Ο συγγραφέας επιχειρηματολογεί υπέρ της λαϊκής δοξασίας ότι οι Κοσμιώτες είναι θαλασσινός λαός, απόγονοι των Θασίων Σαΐων ή των Κικόνων της αρχαίας Στρύμης, και απογράφει την πορεία και τις μετακινήσεις των Κοσμιωτών στο χρόνο. Τη συμβίωσή τους με τους Οθωμανούς, το πνεύμα του ενεργού κοινοτισμού και την εθελούσια προσφορά εργασίας των Κοσμιωτών για τη δημιουργία των αναγκαίων κοινοτικών υποδομών, τα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας. Συγχρόνως, παρουσιάζει τα παθήματα Κοσμιωτών και Θρακιωτών, κατά την πρώτη (1913 - 1919) και τη δεύτερη βουλγαροκρατία (1941-1944) της Θράκης, κατά τη διάρκεια των οποίων οι Θρακιώτες πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος, δοκίμασαν διώξεις, εξορίες και εκτελέσεις.

Στο βιβλίο καταχωρούνται δημοτικά τραγούδια, αινίγματα, παροιμίες, στιχάκια, γλωσσοδέτες, παρατσούκλια και εκτενές - σαράντα σελίδων - αλφαβητικό λεξικό του γλωσσικού ιδιώματος που μιλούν οι Κοσμιώτες. Φιλοξενείται επιπλέον ευρύς αριθμός φωτογραφιών με κοσμιώτες όμηρους και φονευθέντες κατά τη διάρκεια της δεύτερης βουλγαρικής κατοχής, και για πρώτη φορά αποδελτιώνονται και καταγράφονται οι χειρόγραφες πληροφορίες που ήταν καταχωρημένες στα εκκλησιαστικά βιβλία της ενορίας του Αγίου Αθανασίου. Στο φωτογραφικό παράρτημα, στο τέλος του βιβλίου, φιλοξενείται, μεταφρασμένη το 1927 στα ελληνικά, απόφαση του Ιεροδικαστικού Συμβουλίου του 1861, σύμφωνα με την οποία αποδίδεται οριστικά στους Κοσμιώτες διεκδικούμενη από άλλον οικισμό έκταση.