Ο υγρότοπος του Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα-Γαλλικού (αρχαίου Εχέδωρου) και ο Θερμαϊκός κόλπος ανέκαθεν είχαν και έχουν τη δική τους ιδιαιτερότητα, καθώς αποτελούν σπουδαίο τμήμα της φυσικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς, παίζοντας αξιοπρόσεκτο ρόλο στην καθημερινή ζωή και στις πολυποίκιλες δραστηριότητες των κατοίκων της Χαλάστρας και της ευρύτερης περιοχής. Με την παρούσα έκδοση γίνεται προσπάθεια να διερευνηθούν άγνωστες πτυχές της ιστορίας αυτής της περιοχής, που αφορούν την περίοδο της όψιμης τουρκοκρατίας (18ος-19ος αιώνας) μέχρι τον 20ό αιώνα, μέσα από μια σειρά εξειδικευμένων επιστημονικών μελετών τοπικής ιστορίας.

Στο επίκεντρο της πρώτης μελέτης βρίσκεται η ανάγνωση και η ερμηνεία του ποιητικού έργου "Δάκρυα", του ποιητή Χαρίτωνα Γρ. Παπουλιά, ώστε να αποτελέσει έναυσμα για την άρθρωση παρατηρήσεων πάνω στην αλυτρωτική ποίηση του Κουλιακιώτη ποιητή. Η αναγκαιότητα για τη μεταβίβαση της μνήμης όσων ανθρώπων έχουν άμεσα βιώματα από την περιοχή της Χαλάστρας, όπως είναι, για παράδειγμα, οι επιζώντες πρώην ψαράδες, οι καραβοκύρηδες, οι "κτίστες" και χρήστες της πλάβας και της κορίτας του Αξιού, είναι εμφανής στη δεύτερη μελέτη (Η πλάβα Αξιού) και στην έκτη (Η κορίτα Αξιού). Η τρίτη μελέτη αναφέρεται στην αναζήτηση της Λάπρας Αξιού που χάθηκε τον 19ο αιώνα εξαιτίας των πλημμυρών του Αξιού, ενώ η πέμπτη που ανιχνεύει τη μετοικεσία των πλημμυροπαθών Κουλιακιωτών στη Χαλκιδική τον 19ο αιώνα και η έβδομη μελέτη που ανατρέχει στα μονοπάτια της φιλόξενης Μακεδονικής γης αναζητώντας τα Χάνια του Αξιού, συνιστούν ένα παράλληλο ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο μέσα από τη χαρτογραφική αποτύπωση, τα περιηγητικά κείμενα και τη γεωγραφία του οικισμένου χώρου. Με την τέταρτη μελέτη καταβλήθηκε προσπάθεια να έρθουν στο φως άγνωστες πτυχές της διάβασης του Αξιού ποταμού από τον ελληνικό στρατό στην περιοχή της Χαλάστρας κατά τη διάρκεια του Α' Βαλκανικού πολέμου (1912), που σχετίζονται με τις συνθήκες προελάσεως του ελληνικού στρατού. Το συγκεκριμένο γεγονός έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, αποτελώντας, συγχρόνως, μια αξιομνημόνευτη πράξη πατριωτισμού των κατοίκων της Χαλάστρας. Στην όγδοη μελέτη αναδεικνύονται τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που είναι απαραίτητο να διέπουν τα σχολικά προγράμματα τοπικής ιστορίας, ώστε οι μαθητές της υποχρεωτικής εκπαίδευσης να καλλιεργούν αξιόπιστα και υψηλής στάθμης αξιολογικά κριτήρια, όταν ασχολούνται με την ιστορική έρευνα. Τέλος, στο παράρτημα εμπεριέχονται το εισαγωγικό ποίημα της συλλογής του Παπουλιά, παλαιοί χάρτες της ευρύτερης περιοχής της Χαλάστρας και σπάνιο φωτογραφικό υλικό από το αρχείο του Κωνσταντίνου Τσιότσκα.