Ο Νικήτας Πατινιώτης σπούδασε Κοινωνιολογία και Οικονομία στα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Φρανκφούρτης, όπου εκπόνησε και τη διδακτορική του διατριβή, η οποία βαθμολογήθηκε με "μεγάλο έπαινο". Από το 1989 - 2005 ήταν Καθηγητής Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών και Διευθυντής του Εργαστηρίου "Κοινωνιολογίας και Εκπαίδευσης" στο ίδιο Πανεπιστήμιο. Από το 2005 είναι Καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Η έρευνά του, που πραγματοποιείται κυρίως στο διεθνές επίπεδο, αφορά σε θέματα εκπαιδευτικού σχεδιασμού, επαγγελματικής εκπαίδευσης και εκπαίδευσης ενηλίκων, εκπαιδευτικής αξιολόγησης, θεωρίας και εφαρμογής της γνώσης, δια βίου μάθησης, συσχετίσεις του εκπαιδευτικού θεσμού με αυτόν της απασχόλησης. Έχει εκτεταμένες συνεργασίες με πολλά πανεπιστήμια και επιστημονικά ιδρύματα του εξωτερικού και είναι μέλος πολλών διεθνών επιστημονικών εταιρειών και οργανώσεων. Το 2002 και 2003 έλαβε "βραβείο αριστείας" για τις επιτυχίες του στην διεθνή έρευνα. Την τελευταία δεκαετία υπήρξε κριτής επιστημονικών εργασιών που υποβάλλονται σε ξένα επιστημονικά περιοδικά και είναι μέλος του διευθυντηρίου σε δυο ξένες σειρές επιστημονικών βιβλίων. Είναι ανεξάρτητος εμπειρογνώμονας της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα επαγγελματικής εκπαίδευσης. Για τα ζητήματα αυτά προσκλήθηκε ως εμπειρογνώμονας και από τη Γερμανία και την Ολλανδία. Εθνικός Εμπειρογνώμονας σε καινοτόμες πολιτικές προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη δημιουργία δεικτών αξιολόγησης της ποιότητας [α.] της "σχολικής εκπαίδευσης" (1999-2001), [β.] της "δια βίου μάθησης" (2001-2003), και [γ.] για την "συνεχιζόμενη εκπαίδευση εκπαιδευτικών" (2003-2004). Προήδρευσε της επιστημονικής επιτροπής που δημιούργησε, υποστήριξε την υλοποίηση και περιοδικά αξιολόγησε την εκπαιδευτική καινοτομία "Ολοήμερο Νηπιαγωγείο" (1997-2003). Επί πολλά έτη ήταν μέλος διοικητικών συμβουλίων ερευνητικών και εκπαιδευτικών φορέων (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών/ ΕΚΚΕ 1984 -1992, Πολιτιστικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ 1884 -1888, Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων/ ΙΔΕΚΕ 1997-2000, Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας/ ΚΕΘΙ 1997-2000). Από το 2002 μέχρι το 2004 διετέλεσε πρώτος Πρόεδρος του Οργανισμού Εκπαίδευσης Εκπαιδευτικών (ΟΕΠΕΚ).