Τα επόμενα χρόνια ο Θεοτοκάς μετακινήθηκε προς τα αριστερά, πιστεύοντας πως οι δημοκράτες οφείλουν να δεχτούν ένα είδος σοσιαλισμού με σοβαρό οικονομικό σχεδιασμό. Χωρίς να είναι μπολσεβίκος, ούτε αντικομμουνιστής, την παραμονή των Δεκεμβριανών προσπάθησε να εξηγήσει στον Παπανδρέου πόσο σημαντικό ήταν να κατανοήσει και να αποδεχτεί το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια του πολέμου υπήρξε μεταστροφή της λαϊκής κοινής γνώμης στην Ελλάδα προς τα αριστερά. Ήταν δείγμα της ικανότητας του Θεοτοκά να λειτουργεί ως βαρόμετρο της περιρρέουσας ατμόσφαιρας. Το καλοκαίρι του 1941, καταρρακωμένος από τη σβάστικα που αντίκρισε να κυματίζει στην Ακρόπολη, σταμάτησε να γράφει στο ημερολόγιό του, διακόπτοντας έτσι, καθώς σημειώνει, να χαρτογραφεί "τις διακυμάνσεις της ομαδικής ψυχολογίας της Αθήνας κάτω από την επίδραση των γεγονότων". Σε γενικές γραμμές ωστόσο, αυτό ακριβώς επιτυγχάνουν τα "Τετράδια" - όπως και τα πρώιμα μυθιστορήματά του. Δεν βρίσκει κανείς πολλά έργα με παρόμοιες λεπτές κοινωνικές αναλύσεις και ευαισθησία.

(από τον πρόλογο του Μάρκ Μαζάουερ)

Το ημερολόγιο του Θεοτοκά διαθέτει την εξής χαρακτηριστική αμεσότητα: δεν πρόκειται για αναδρομική εξιστόρηση αλλά για μια συγχρονική με τα γεγονότα συγγραφή, όπου εκφράζονται ανησυχίες, διατυπώνονται εικασίες, κρίνονται πρόσωπα και διαψεύδονται προσδοκίες. Σε πολλές από τις σελίδες του καταγράφεται ο παλμός της εποχής, η αντίδραση των απλών ανθρώπων στην κήρυξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, στην εισβολή των Γερμανών και την Κατοχή. Δεν έχουμε βέβαια ιστορία γεγονότων, αλλά απόδοση του γενικού κλίματος, περιγραφή της ατομικής ανησυχίας και του φρονήματος του απλού ανθρώπου.

Η πολιτική, ιδεολογική και λογοτεχνική ζωή αυτής της ταραγμένης εποχής αποτυπώνεται ανάγλυφα στο ανά χείρας πολύτιμο ντοκουμέντο. Η συμπληρωμένη έκδοση των "Ημερολογίων" είναι, επιπλέον, απαραίτητη για την κατανόηση του συνολικού έργου του Θεοτοκά.