[set δύο τόμων]

Η συνάφεια της πολεοδομίας με την ουτοπία έχει ήδη επισημανθεί και σχολιαστεί από έγκριτους μελετητές. Στη μελέτη αυτή επιχειρείται μια συστηματικότερη και πολύπλευρη διερεύνηση αυτής της συνάφειας προκειμένου να αναδειχθούν τα κοινά θεμελιακά γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν διαχρονικά τον κοινωνικό ουτοπισμό και τον πολεοδομικό σχεδιασμό, πέρα από τις πρόδηλες αναλογίες τους για τις οποίες γίνεται λόγος στην εισαγωγή. Το κύριο σώμα της μελέτης αρθρώνεται σε τέσσερα μέρη.

Το πρώτο είναι αφιερωμένο σε μια γενική θεώρηση της ουτοπικής νοοτροπίας. Ανατέμνονται κατ’ αρχάς οι προτυπώσεις μιας ιδανικής πολιτείας που μας έχουν παραδοθεί από διανοητές διαφόρων εποχών, είτε ως φανταστικά αφηγήματα είτε ως μεταρρυθμιστικά προγράμματα, με στόχο να διακριβωθούν τα κοινά ιδεολογικά μοτίβα τους. Σε αυτές τις προτυπώσεις, που διέπονται κατά κανόνα από μια αφηρημένη ορθολογικότητα και έχουν αποκληθεί «ψυχρές» ουτοπίες, αντιβάλλεται ως «θερμή» έκφανση κοινωνικού ουτοπισμού η πίστη των αδικημένων του κόσμου τούτου στην έλευση ενός βασιλείου δικαιοσύνης και ελευθερίας, πίστη που εξέθρεψε πολυάριθμες θρησκευτικές αιρέσεις και λαϊκές εξεγέρσεις. Εξετάζονται επίσης οι ομόρροπες και αντίρροπες προς τον ουτοπισμό τάσεις που εκδηλώθηκαν στους χώρους της πολιτικής φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας. Στο δεύτερο μέρος η διερεύνηση στρέφεται στις αστυφιλικές και αστυμαχικές διαθέσεις που συνόδευσαν την ανάπτυξη των πόλεων και στις πολεοδομικές ιδέες που εκφαίνονται τόσο στα κείμενα των ουτοπιστών όσο και στη χωρική οργάνωση των ουτοπικογενών κοινοτήτων που ιδρύθηκαν κατά καιρούς.

Τα δύο επόμενα μέρη καταπιάνονται με την ανίχνευση του ουτοπικού ήθους στην πολεοδομική θεωρία και πράξη, όπως αυτές έχουν αποτυπωθεί σε πραγματείες, διακηρύξεις, σχέδια ιδανικών πόλεων και προσχεδιασμένα οικιστικά συγκροτήματα. Επειδή κρίθηκε σκόπιμο να ενταχθούν αυτά τα τεκμήρια στα πολιτισμικά τους συμφραζόμενα, προκρίθηκε εν προκειμένω η μορφή ιστορικής επισκόπησης που απαιτούσε από μόνη της μια σχετική πληρότητα, δηλαδή και την αναφορά σε έργα που δεν έχουν άμεση σχέση με το θέμα. Έτσι, τα δύο αυτά μέρη μπορούν να διαβαστούν και ως συνοπτική ιστορία της πολεοδομίας. Συγκεκριμένα, το τρίτο πραγματεύεται τις πολεοδομικές προτάσεις και εφαρμογές της Αρχαιότητας, του Μεσαίωνα, των εξωτικών πολιτισμών και των νεότερων χρόνων ως τη Βιομηχανική Επανάσταση, ενώ το τέταρτο επικεντρώνεται στο ουτοπικό πάθος της μοντέρνας πολεοδομίας και στην κριτική που της ασκήθηκε από αιρετικούς του μοντερνισμού και μεταμοντέρνους διανοητές. Στον απόλογο συνοψίζονται τα πορίσματα της έρευνας και παρουσιάζονται οι προβληματισμοί που ανακύπτουν από την έκπτωση του κοινωνικού ουτοπισμού και την απαξίωση του πολεοδομικού σχεδιασμού στις παρούσες μετανεωτερικές συνθήκες.