Από τις εκδόσεις Μίλητος κυκλοφόρησε το εικοστό βιβλίο του γνωστού μακεδόνα δημοσιογράφου και προέδρου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Νικολάου Ι. Μέρτζου. Στον πρόλογό του λέει πως οι σελίδες του βιβλίου του "αφιερώνονται με αγάπη και σεμνότητα στις νεότερες γενεές των Ελλήνων. Αναφερόμενες στο παρελθόν, απευθύνονται στο μέλλον με την ελπίδα ότι κάποιες ίσως θα δώσουν αφορμή σε ασκήσεις εθνικής αυτογνωσίας και σε πληρέστερες αναζητήσεις, άλλες πιθανόν θα προκαλέσουν γόνιμες ερωτήσεις και παραγωγικές ενστάσεις, ενώ σε μερικές αχνοφαίνονται ενδεχομένως ορισμένοι σταθεροί δείκτες της ελληνικής πορείας που μοιάζει να αντιβαίνουν τον τρέχοντα ορθό λόγο, επειδή ακριβώς τον υπερβαίνει η πατρώα κοσμοαντίληψη και παράδοση".

Πρόκειται για δοκίμια που διατρέχουν τον ιστορικό χρόνο και ασχολούνται με τα σημαντικά γεγονότα, αντιμετωπίζοντάς τα, παρά τη μεγάλη μεταξύ τους ημερολογιακή απόσταση, από διαφορετική οπτική γωνία. Όλα μοιάζει να τα συνέχει και να τα ορίζει ένας εσωτερικός ειρμός που είναι "διαχρονικά" η "Οδός Ελλήνων".

Ο Ν. Ι. Μέρτζος πιστεύει ότι η ουσία του ελληνισμού είναι πολιτισμός και, γι' αυτό, παρά τις ποικίλες στο χρόνο εκφάνσεις του και πολιτικές εκφράσεις του, παραμένει ατόφιος μέχρι σήμερα, καθότι οι θεμελιώδεις αξίες του και η κοσμοαντίληψή του δεν μεταβάλλονται. Δεν μεταβάλλονται, επίσης, ορισμένα εγγενή χαρακτηριστικά των Ελλήνων όπως, π.χ., η ροπή προς τους εμφυλίους πολέμους αλλά και η ορμή προς την εκ του μηδενός δημιουργία. Από τον Τρωικό Πόλεμο και τη μυθική Αργοναυτική Εκστρατεία έως τη σημερινή παγκόσμια πρωτοκαθεδρία της ελληνικής ναυτιλίας, η Οδός των Ελλήνων είναι ανοικτή στον κόσμο, καθώς πρόκειται για όραμα οικουμενικό. Αυτήν την "καθ' ημάς" Οικουμένη δίδαξαν οι αρχαίοι φιλόσοφοι και ποιητές, αυτήν πραγμάτωσε ο Μέγας Αλέξανδρος, αυτήν κραταίωσε η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και αυτήν κηρύσσει ακόμη η ακίβδηλη Ορθοδοξία. Σε αυτήν αλληλοπεριχωρούνται όλοι οι λαοί, συνομιλούν οι θρησκείες και συνδιαλλάσσονται οι πολιτισμοί. Μπροστά της η σημερινή παγκοσμιοποίηση είναι μια απλοϊκή και γι' αυτό επικίνδυνη απομίμηση με την οποία οι άπληστες χρηματιστηριακές αγορές μιας παγκόσμιας υπερδύναμης, δίχως αρχές και δίχως νομιμότητα, ισοπεδώνουν τα πάντα. Σε όλα αυτά ο συγγραφέας αντιπαραθέτει τη Ρωμιοσύνη, ιδανικό πρότυπο πολυπολιτισμικής και πολυγλωσσικής κοινωνίας, η οποία, όμως, παραμένει βαθύτατα ελληνική. Η στάση της είναι η έμπρακτη απάντηση των Ελλήνων στα ρηχά φληναφήματα των δυτικότροπων νέων "διαφωτιστών", επαρχιακών "κοσμοπολιτών" υπηρετών της Νέας Τάξης. Τον αληθινό Διαφωτισμό της Γαλλικής Επανάστασης ο βλαχόφωνος εθναπόστολος Ρήγας Βελεστινλής προσήρμοσε στην ελληνική παράδοση και στην τότε πραγματικότητα των συνοίκων λαών της "καθ' ημάς" Οικουμένης κατά τρόπον ιδανικό και άκρως πρωτοποριακό -όπως τεκμηριώνει ο συγγραφέας, που παραπέμπει σε καταστάσεις ανάλογες της τότε και της σημερινής καταστάσεως στα Βαλκάνια.

Με τα δοκίμιά του ο συγγραφέας συμπεραίνει, βασισμένος σε ιστορικά γεγονότα, ότι από το 1821 μέχρι σήμερα οι Έλληνες πραγματοποίησαν μεγαλειώδη επιτεύγματα μέσα από τα αυτοκαταστροφικά εγχειρήματά τους. Είτε συμφωνεί είτε διαφωνεί κανείς μαζί του, είναι βέβαιον ότι θα τον συναρπάσει η ριζοσπαστική τομή του στην κατεστημένη ιστοριογραφία και η ανατρεπτική ερμηνεία του. Πώς απαντά, όμως, σήμερα η Ελλάδα στις προκλήσεις τής υπό διαμόρφωση γεωπολιτικής;

Ο Ν. Ι. Μέρτζος γράφει: "Το πρόβλημα για τον ελληνισμό σήμερα έγκειται στο αυτόφωρο γεγονός ότι οι ηγέτες, οι πολίτες και οι διαμορφωτές-χειραγωγοί κοινής γνώμης επιχειρούν να αναγνώσουν το παρόν και να προβλέψουν το μέλλον χρησιμοποιώντας αποκλειστικά τους δοκιμασμένους δυτικούς κώδικες. Γι' αυτό αποτυγχάνουν παταγωδώς. Θα αποκτούσαν, όμως, άλλη προοπτική αν, παράλληλα προς τους δυτικούς -και γιατί όχι;- ανατολικούς κώδικες, χρησιμοποιούσαν και τους ελληνικούς. Αν διέθεταν επαρκή παιδεία και ήσαν ελληνομαθείς, δηλαδή αυτοφυείς και αυτόφυτες, οι ποικίλες ελληνικές ηγεσίες κάθε επιπέδου θα μπορούσαν να ξεχωρίσουν ένα-ένα τα κλειδιά της Ιστορίας και να ξεκλειδώσουν τα μεγάλα μυστικά της, ώστε έτσι να φωτισθεί και ν' αποκαλυφθεί μπροστά τους το επιχειρησιακό πεδίο του μέλλοντός μας. Αν θέλουμε, εννοείται, να έχουμε μέλλον. Πάντως πολλοί αφανείς, όπως εμείς, θέλουμε να έχει μέλλον το Γένος μας".

Κάθε κεφάλαιο του βιβλίου μάς φέρνει μπροστά σε άγνωστες, "κρυφές" ή και "κρυμμένες" -θα μπορούσε να πει κανείς- πτυχές της Ιστορίας μας και αυτό είναι η μεγάλη γοητεία του βιβλίου. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα δύο κεφάλαια που αφιερώνει στον Κωνσταντίνο Καραμανλή διότι, για πρώτη φορά, αφηγείται όσα έζησε και άκουσε στο πλευρό του μεγάλου ηγέτη με τον οποίον, ως γνωστόν, συνδέονταν στενά επί σαράντα χρόνια.