Ο "Πρωτομάστορας" του Νίκου Καζαντζάκη δεν είναι ο ικανός πλην συμβατικός τεχνίτης τής λαϊκής παράδοσης, και η Σμαράγδα, η αγαπημένη Γυναίκα που χτίζεται στα πελέκια τού γιοφυριού, δεν είναι η συμβατική και "με στεφάνι" κυρά του. Ο Έρωτάς τους τολμά να αψηφήσει τη μικροψυχία τού υποταγμένου και ζηλόφθονου κοινωνικού περίγυρου· ωστόσο, στην παλαίστρα των Μεγάλων Έργων ηττάται από τον Θάνατο, ο οποίος συνθλίβει αλύπητα τη νεανική ματαιοδοξία -όχι, όμως, και την Αγάπη. Ο Καζαντζάκης, με ματιά ιδιαίτερη, μεταπλάθει πρωτοποριακά τον κλασσικό θρύλο τού Γιοφυριού τής Άρτας (που υφίσταται και σε παραδόσεις άλλων λαών), εξακοντίζοντάς τον σε νέα ύψη.


Για τη σύγχρονη, αναθεωρημένη έκδοση του έργου -Εκδόσεις Καζαντζάκη (Πάτροκλος Σταύρου), Αθήνα 2012- βασισθήκαμε κυρίως στην έκδοση των Παναθηναίων, ελέγχοντας, ωστόσο, παράλληλα και το χειρόγραφο του δράματος, όπως υποβλήθηκε στον Λασσάνειο Διαγωνισμό και φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη τής Ελλάδος. Χάρη στην ευγενή και αποτελεσματική συνεργασία των υπευθύνων τής Εθνικής Βιβλιοθήκης, μπορέσαμε στη νέα αυτή έκδοση να περιλάβουμε, επίσης, προσαρμοσμένη αναπαραγωγή των σελίδων ολόκληρου του χειρογράφου τού Πρωτομάστορα.

Ο εξαίρετος θεατρολόγος Βάλτερ Πούχνερ, Ομότιμος Καθηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών, στην ενδιαφέρουσα και περιεκτική Εισαγωγή του κατατοπίζει έγκυρα για την ιστορία, τη μορφή και τη σημασία τού νεανικού αυτού δράματος του Νίκου Καζαντζάκη, καθώς και για τη σχετική βιβλιογραφία.

Στο Επίμετρο του βιβλίου, τέλος, παρατίθεται το διαφωτιστικό για την αισθητική και τις ιδέες τής εποχής κείμενο της 'Εκθέσεως περί του Λασσανείου Δραματικού Διαγωνισμού', όπως αναγνώσθηκε από τον Σ. Κ. Σακελλαρόπουλο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών την 16η Μαΐου 1910. Έτσι, ο σύγχρονος αναγνώστης έχει την ευκαιρία να δει πώς αντίκρυσε το συγκεκριμένο καζαντζακικό έργο (αλλά και τα έργα που το "ανταγωνίσθηκαν") η Επιτροπή στης οποίας την κρίση υπεβλήθη.