Είναι ευρέως γνωστό πως ο Εμμανουήλ Ροΐδης χρησιμοποιούσε αφειδώς το πλήθος των πόσης φύσεως γνώσεων που άθροιζε από τα διαβάσματά του -την ιστορία, τη θρησκειολογία, τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, τις επιστήμες κ.λπ- για να τροφοδοτεί, την απαράμιλλη πολεμική του σάτιρα. Μέσα σε αυτό το ροΐδειο "παιχνίδισμα" των λέξεων και των εννοιών υπάρχει ένα διάσπαρτο και ποικιλοτρόπως διατυπωμένο ιδιαίτερο ενδιαφέρον του για τον εγκέφαλο και τον ψυχισμό που τον έφερνε κοντά στην εν τω γεννάσθαι τότε "νευροεπιστήμη" του καιρού του. Η ενασχόλησή του αυτή εντάσσεται στα ευρύτερα ενδιαφέροντα ενός κατ' εξοχήν ευρωπαίου διανοητή που θα προσεγγίσει τον υλισμό, για να μετακινηθεί ακολούθως στον θετικισμό και τον αγνωστικισμό, ώστε να βρεθεί εν τέλει εγγύτερα στον βιταλισμό και να δεχθεί τις ανάλογες επιθέσεις.

Ο Ροΐδης κάνει συνήθως μεταφορική χρήση των "νευροεπιστημονικών" γνώσεων που αθροίζει, όπως π.χ. την ήδη παρωχημένη φρενολογία για να κρίνει την εν Ελλάδι ποίηση. Αλλά και κυριολεκτικά, όπως την αναδυόμενη τότε "νευροψυχολογία" στη μελέτη του Είδωλα, όπου καταπιάνεται με το γλωσσικό πρόβλημα. Η θέση της γλωσσολογίας βρίσκεται μεταξύ των θετικών επιστημών, υποστηρίζει, επιχειρηματολογώντας με βάση τον εντοπισμό της γλώσσας στον μετωπιαίο λοβό, όπως εκείνη την εποχή έδειχνε το έργο του Paul Broca και της Ανθρωπολογικής του Εταιρείας. Ο Ροΐδης γράφει στην καθαρεύουσα, αλλά υποστηρίζει την ανάγκη της [σταδιακής] καθιέρωσης της δημοτικής.

Οι θεωρίες περί "προόδου" και "εκφυλισμού" [του ανθρώπου ή των κοινωνιών], που διαπότιζαν την πολιτική, αλλά και την ψυχιατρική νοσολογία της εποχής, δεν τον αφήνουν ασυγκίνητο. Έτσι κι αλλιώς, είτε με τον έναν είτε με τον άλλο τρόπο, οι γνώσεις αυτές διαχέονται στο ευρύτερο κοινό της εποχής του, διαμορφώνοντας κοινωνικές αντιλήψεις και στάσεις, σε μια χώρα της ευρωπαϊκής (ημι)περιφέρειας κατά τον φθίνοντα 19ο αιώνα.