Η είσοδος της ανθρωπότητας στην τρίτη χιλιετία από την έλευση του Χριστού στον κόσμο είναι μία οριακή στιγμή μνήμης και ευθύνης, ιδιαίτερα για τον χριστιανικό κόσμο και για τις θεσμικές του εκφράσεις. Στην πρώτη χιλιετία η χριστιανική Εκκλησία συνέδεσε την ειρήνη του κόσμου (pax romana) με την ειρήνη του ουρανού. Στη δεύτερη χιλιετία ο χριστιανός άνθρωπος της Δύσεως και της Ανατολής αναζήτησε να διευρύνει τη δική του συμβολή στον θεοκεντρικό Ουμανισμό της Εκκλησίας είτε με τον θεολογικό στοχασμό (σχολαστική φιλοσοφία της Δύσεως) ή και με την αυτονόμηση του πνευματικού βίου από την πνευματική εμπειρία της Εκκλησίας. Με τη σχηματική μνήμη της πνευματικής ιστορίας δύο χιλιετιών το ερώτημα για τον τύπο του Ουμανισμού της τρίτης χιλιετίας ανακαλεί στη μνήμη των χριστιανικών λαών όλες τις πηγές εκείνες, οι οποίες τροφοδότησαν για δύο χιλιετίες την πνευματική τους ταυτότητα και έδωσαν αξιόπιστες απαντήσεις στην υπαρξιακή τους αγωνία. Η μνήμη αυτή εμπεριέχει τόσο την κίνηση του Θεού προς τον άνθρωπο, όσο και την κίνηση του ανθρώπου προς τον Θεό με όλα τα στοιχεία, τα οποία συνθέτουν τις ευεργετικές συνέπειες των ετερόκεντρων αυτών κινήσεων για την πνευματική ταυτότητα του ανθρώπου μέσα στις μεταλλασσόμενες συνθήκες κάθε συγκεκριμένης εποχής.