Τα κείμενα που συγκεντρώνονται στον τόμο αυτό έχουν την αφετηρία τους στο ομότιτλο συνέδριο που οργάνωσε η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών τον Αύγουστο του 1998, με τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη μεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου 1898), δηλαδή από το γεγονός εκείνο που μέσα στην ιστορική συγκυρία λειτούργησε ως καταλύτης για την αυτονομία της Κρήτης, ανοίγοντας το δρόμο για την ενσωμάτωση της νήσου στο Ελληνικό κράτος.
Η οργάνωση του συνεδρίου έγινε στο πλαίσιο της προσπάθειας της εταιρίας να δώσει ώθηση στην έρευνα της νεότερης ιστορίας, που αν και σχηματικά απηχείται στη συλλογική μνήμη παραμένει εν πολλοίς ανερεύνητη παρά τον πλούτο των διαθέσιμων πηγών. Στο πλαίσιο αυτό τα κείμενα του παρόντος τόμου επιχειρούν να ιχνηλατήσουν με μέθοδο και νηφαλιότητα πολλές από τις παραμέτρους του σύνθετου κρητικού ζητήματος και να σκιαγραφήσουν τις κοινότητες των ανθρώπων, τον διεθνή περίγυρο και το τοπικό περιβάλλον σε μια εποχή κρίσης. [...]