Στην ακμή του ευρωπαϊκού περιηγητισμού, η Χίος με τους γραφικούς μεσαιωνικούς οικισμούς, το μοναδικό τοπίο, τα ευωδιαστά περιβόλια, καθώς και τους εκλεπτυσμένους κατοίκους της, αποτελούσε πραγματικό μαγνήτη για τους επισκέπτες, που καθοδόν προς τις οθωμανικές μητροπόλεις δεν παρέλειπαν την καθιερωμένη στάση στο νησί. Σήμερα, η μοναδική βυζαντινή, γενουατική και παραδοσιακή αρχιτεκτονική κληρονομιά της Χίου, εξακολουθεί να αποτελεί μοναδικό πόλο έλξης στο πλαίσιο της ανάπτυξης του βιώσιμου πολιτιστικού τουρισμού, που αναπτύσσεται σταδιακά μέσα από στοχευμένες δράσεις και παρεμβάσεις της ελληνικής πολιτειας σε ολόκληρο το Αρχιπέλαγος.
Παρά τις εμφανείς δυσκολίες συντήρησης και ανάδειξης των οχυρωματικων συνόλων, λόγω του μεγέθους των συγκροτημάτων, της έκτασης των φθορων, αλλά και της ουσιαστικής απαξιωσης της χρήσης τους, τούτα διατηρούν μια αξεπέραστη γοητεια, φορτωμένη με εθνικές μνήμες, τοπικές ιστοριες, μύθους και παραδόσεις. Η κατά κανόνα δύσβατη θέση τους, καθώς εξ ορισμού τα φρούρια ειναι απρόσιτα, δημιουργεί σημαντικές τεχνικές προκλήσεις κατά την αποκατάστασή τους, αλλά συνάμα αποτελει συστατικό στοιχειο του ιδιαίτερου πολιτιστικού τοπίου στο οποίο εντάσσονται.
Οι ιστορικοί, ενεργοί, οικισμοί, πολλοί από τους οποίους παρουσιάζουν μια ιδιότυπη οχυρωματική μορφή με ιδιαίτερα στενούς δρόμους και με τις κατοικίες σε συνεχή δόμηση να ενσωματώνονται ή να συναποτελούν ένα περιμετρικό προστατευτικό τείχος, παρουσιάζουν επίσης μια σειρά ειδικών προβλημάτων, τα οποία απαιτούν με τη σειρά τους συγκεκριμένους χειρισμούς τόσο σε θεσμικό και διοικητικό επίπεδο, όσο και σε τεχνικό. Η επέλαση του τουρισμού και η άκριτη αξιοποίηση του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος για την προσέλκυση ολοένα και μεγαλύτερου αριθμού επισκεπτών, αλλά και εποχικών κατοίκων, σε συστήματα με πεπερασμένη φέρουσα ικανότητα οδηγεί, θα λέγαμε, στην "ατίμωση του τοπίου" με δύσκολα αναστρέψιμες επιπτώσεις στις αισθητικές, αρχιτεκτονικές, ιστορικές, περιβαλλοντικές και εκπαιδευτικές αξίες των ιστορικών συνόλων. Για τον λόγο αυτό, η Αρχαιολογική Υπηρεσία ασκεί εδώ και πολλές δεκαετίες αυστηρό έλεγχο, συχνά με σημαντικό κόστος, κοινωνικό και πολιτικό, ακόμη και προσωπικό για τα μέλη της. Παράλληλα, ο κίνδυνος της "μουσειοποίησης" των ζωντανών αυτών κυττάρων, με την επιβολή εξαιρετικά αυστηρών περιορισμών που εξοβελίζουν τη σύγχρονη ζωή, καθώς και τα τμήματα εκείνα του πληθυσμού που δεν έχουν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν οικονομικά, είναι εξίσου υπαρκτός.
Ο προβληματισμός γύρω από την εξεύρεση των βέλτιστων λύσεων, αλλά και νέων εργαλείων για την αντιμετώπιση των μεγάλων αυτών προκλήσεων, δεν μπορεί να έχει ως αφετηρία παρά τη στέρεη γνώση των μνημείων. Μια γνώση, που προκύπτει από την έρευνα και τον διεπιστημονικό διάλογο μεταξύ των ειδικών, σε συνέδρια, όπως αυτό που οργανώθηκε με τη συνεργασία της 3ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και της αρμόδιας Επιστημονικής Επιτροπής, τις πιστώσεις της οποίας διαχειρίζεται το Ταμείο Διαχείρισης Πιστώσεων για την Εκτέλεση Αρχαιολογικών Έργων, με αφορμή και αφετηρία το έργο του Αναβάτου. Ένα έργο που με την ολοκλήρωσή του, θα προσφέρει εκ νέου ανόθευτο στον επισκέπτη ένα σύνθετο δημιούργημα της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με το περιβάλλον του.

Δρ Λίνα Μενδώνη
Γενική Γραμματέας Πολιτισμού