Το παρόν συλλογικό έργο θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως αναστοχασμός στην κληρονομιά της μνήμης και της κουλτούρας της Μεσογείου, ως πρόσκληση στους μεσογειακούς λαούς να αποκτήσουν ή να ανακτήσουν την πολλαπλή, επική, τραγική, εκπληκτική κληρονομιά τους. Μια πρόσκληση όπως την ορίζει ο κορυφαίος γάλλος στοχαστής Εντγκάρ Μορέν, αποδοχής της μεσογειακής πολυμορφίας, όχι για να οδηγηθούμε ξανά στη διαίρεση αλλά για να αναζητήσουμε την κατανόηση και εντέλει την ένωση. Δε γνωρίζουμε με βεβαιότητα μέχρι που φτάνει η Μεσόγειος. Τα σύνορά της δεν εγγράφονται ούτε στο χώρο ούτε στο χρόνο. Πως να τα ορίσεις και σε σχέση με τι; Δεν είναι ιστορικά, ούτε εθνικά, ούτε εθνολογικά, ούτε κρατικά, υποστηρίζει ο Πρέντραγκ Ματβέγεβιτς, μια από τις σημαντικότερες μορφές των σύγχρονων σλαβικών γραμμάτων. Μας προτείνει ν’ αναζητήσουμε πρώτα απ’ όλα ένα σημείο εκκίνησης: ακτή ή σκηνικό, λιμάνι ή γεγονός, πλου ή αφήγηση. Από που ξεκινάμε δεν έχει τόση σημασία. Σημασία έχει που φτάνουμε.

Είναι δύσκολο να γνωρίσεις ολόκληρη τη Μεσόγειο. Όμως υπάρχει κάτι ανεξήγητο που μας σπρώχνει κάθε φορά και θα μας σπρώχνει πάντα να προσπαθούμε να ανασχηματίσουμε ψηφίδα ψηφίδα το μωσαϊκό της Μεσογείου. Την Ευρώπη που γεννήθηκε στη Μεσόγειο, το Μαγκρέμπ, την Εγγύς και Μέση ανατολή, τον ιουδαϊσμό, τον χριστιανισμό και το ισλάμ, την Αθήνα και τη Ρώμη, την Ιερουσαλήμ, την Αλεξάνδρεια και την Κωνσταντινούπολη, τη Βενετία και τη Γένοβα, τη διαλεκτική, τη δημοκρατία και την τέχνη της Ελλάδας, τη ρωμαϊκή πολιτεία, το ρωμαϊκό δίκαιο και τη ρωμαϊκή αγορά, την παλαιά αραβική επιστήμη και τόσα άλλα. Σήμερα η Μεσόγειος, που συρρικνώθηκε με την ανάπτυξη του Ατλαντικού και αργότερα του Ειρηνικού, έχει μετατραπεί σε λίμνη που αποτελεί μια σεισμική ζώνη στην οποία οι θρησκείες έρχονται αντιμέτωπες μεταξύ τους, όπως και η κοσμικότητα με τη θρησκεία, οι πλούσιοι με τους φτωχούς, η Δύση και η Ανατολή, ο Βορράς και ο Νότος. Σήμερα η Μεσόγειος μας πονάει καθώς οι μεγάλες κοσμοπολίτικες, πολυεθνικές ή πολυθρησκευτικές οάσεις έχουν χαθεί. Παρ’ όλα αυτά, αυτές οι οάσεις πρέπει να μας εμπνέουν, εμάς που είμαστε μεσογειακοί. Πρέπει να ξαναβρούμε την ουσία της Μεσογείου, που βρίσκεται στο άνοιγμα, στην επικοινωνία, στην ανοχή και στον ορθό λόγο. Ο Εντγκάρ Μορέν μας προτρέπει να βρούμε μέσα στη Μεσόγειο τη μητρική ουσία, να τη λατρέψουμε σαν παιδιά της. Χωρίς μητρότητα δεν υπάρχει αδερφικότητα. Ας αποδεχτούμε την προτροπή του Μορέν, ας ξαναβρούμε τη θάλασσά μας. Είναι πηγή ζωτικής ποίησης.

Σωτήρης Ντάλης