Το ελληνικόν κρατίδιον από της Επαναστάσεως του 1821 μέχρι των ημερών μας έζησε βίον "νομικώς" μεν ανεξάρτητον, πραγματικώς δε αποικιακού ή νεοαποικιακού τύπου. Οι εξωτερικοί συντελεσταί της αναγνωρίσεως της πολιτικής του υπάρξεως εγκαίρως ενήργησαν κατά τοιούτον τρόπον, ώστε να εμποδισθή η μελλοντική φυσιολογική του ανάπτυξις και εις τους εθνικοαπελευθερωτικούς του στόχους και εις τους όρους της κοινωνικής του χειραφετήσεως.
Εξ άλλου, ό,τι επετεύχθη, επετεύχθη πάντοτε καθ' υπέρβασιν της «προστάτιδας» συνταγής. Και μόνον εις το σημείον τούτο είναι δυνατόν να καρποφορήση μία ελπίς εμπράγματος.
Η καθυστέρησις εις την εξέλιξιν θα πρέπει να ερμηνευθή εκ της δανειοδοτήσεως, η οποία επέτρεψεν εις τους ξένους τελικώς ή να αξιοποιούν δια λογαριασμόν των τας πλουτοπαραγωγικάς δυνατότητας της Ελλάδος, αι οποίαι είναι άκρως σημαντικαί, ή να εμποδίζουν την αξιοποίησίν των από ελληνικής πλευράς, δια να διατηρούν την εθνικήν οικονομίαν εις επίπεδον επαιτούσης αγοράς.
Το γενικόν συμπέρασμα περιέχεται εις μίαν και μόνην λέξιν, αυτονόητον. Ο πραγματισμός βεβαίως μας έχει δια σοβαρωτάτων όντως επιχειρημάτων πείσει ότι είναι αδιανόητος και ανεφάρμοστος δι' εν μικρόν κράτος η ανεξαρτησία. Η αντίκρουσις της διαπιστώσεως είναι πράγματι αδύνατος, εάν δεν αναιρεθή η πίστις αύτη εις την βάσιν της. Η δυσπιστία και η απραγμοσύνη δια την απόκτησιν της ανεξαρτησίας μίαν και μόνην βεβαίαν συνέπειαν έχει, την διατήρησιν της εξαρτήσεως.