Εύκολα θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα παράδοξο: οι μαθητές μας "οικοδομούν" τη γνώση τους στο τρίγωνο "σχολείο - φροντιστήριο - ιδιαίτερο", "ροκανίζουν" την εφηβεία τους με "γερμανικά ωράρια" ασκήσεων και εξετάσεων, μπαζώνουν τον οικογενειακό προϋπολογισμό με υπέρογκα φροντιστηριακά έξοδα, κι όμως δεν μαθαίνουν. Γραπτά μαθητών που απαντούν με επιτυχία στα περισσότερα ερωτήματα των εξετάσεων, σκοντάφτουν σε ερωτήσεις που απαιτούν κρίση, εκφράζουν με δυσκολία τις σκέψεις τους και εμφανίζουν τερατώδη λάθη. Εμφανίζονται, δηλαδή, σε δεκάδες εκατοντάδες περιπτώσεις, γραπτά που παραπέμπουν, με βάση τις απαντήσεις τους στα ερωτήματα των εξετάσεων, σε υποψηφίους που είναι "καλά προετοιμασμένοι" και ταυτόχρονα έχουν έλλειψη ικανότητας να αρθρώνουν συνεχή λόγο, να ελέγχουν και να λογικοποιούν τις σκέψεις τους χωρίς χάσματα και αντιφάσεις, να κάνουν λογικές αφαιρέσεις ή να κατανοούν γραπτά κείμενα εκτός από τα υποτυπώδη. Ένα είδος "προσοντούχων αγραμμάτων". Το ζήτημα είναι πάρα πολύ σοβαρό, καθώς κινδυνεύει η δυνατότητα μιας κοινωνίας να αναστοχάζεται τις προϋποθέσεις της κοινωνικής αναπαραγωγής. Στη γενίκευση του φαινομένου μπορούμε να μιλήσουμε για την εφιαλτική προοπτική μιας τεχνολογικώς υπεραναπτυγμένης και παράλληλα πειθαρχημένης κοινωνίας "κατακερματισμένων ανθρώπων" - υπηκόων, ένα είδος "διαδικαστικών ηλιθίων" και πάνω απ' όλα καταναλωτών, διατεθειμένων να συνεργαστούν με κάθε τρόπο για τη γοητευτική βασιλεία του εμπορεύματος. Ποιοι είναι οι εκπαιδευτικοί, κοινωνικοί και πολιτικοί όροι που βρίσκονται στον πυρήνα αυτού του προβλήματος.