ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τo 1933 ο τότε διευθυντής της Βιβλιοθήκης «Κοραής» Στ. Καββάδας έγραψε ένα βιβλίο για την ιστορία της, γιατί, όπως σημειώνει, "ελάχιστοι είναι οι γνωρίζοντες τα κατ’ αυτήν και τούτο κυρίως εγένετο η αφορμή της συντάξεως του παρόντος, ίνα γνωρίσωσι πάντες, οι προς ταύτην ενδιαφέροντα τα βλέμματα ρίπτοντες, την αξίαν του πλούτου, τον οποίον μετά πλείστων κόπων κατώρθωσαν οι φιλόμουσοι Χίοι να συγκεντρώσουν".
Σήμερα, εβδομήντα πέντε χρόνια μετά, η ανάγκη αυτή εξακολουθεί να υπάρχει και το βιβλίο του Στ. Καββάδα έχει προ πολλού εξαντληθεί. Επιπλέον, επειδή στο διάστημα αυτό στη Βιβλιοθήκη σημειώθηκαν αλλαγές, προστέθηκαν ιστορικά στοιχεία, πολλαπλασιάστηκαν με νέες δωρεές οι συλλογές της και δημιουργήθηκε το Λαογραφικό Μουσείο και η Πινακοθήκη Αργέντη, γι’ αυτό υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη για μία ευσύνοπτη έκδοση, που θα καλύψει το ενδιαφέρον όσων θέλουν να γνωρίσουν το κορυφαίο πνευματικό ίδρυμα της Χίου, θα ευαισθητοποιήσει και άλλους και, κυρίως, η γνώση αυτή θα δώσει δύναμη σε όσους αγωνίζονται να καταξιώσουν το θησαυρό που έχει ο τόπος τους στο σημερινό παγκόσμιο πνευματικό γίγνεσθαι, στο οποίο δικαιούται να κατέχει σημαίνουσα θέση.
Και τούτο, γιατί στη Χίο, ένα τόπο που αξίζει να υπερηφανεύεται όσο λίγοι για την τόσο έντονη παρουσία του στα γράμματα και τον πολιτισμό, η Ιστορική Βιβλιοθήκη 'Κοραής" αποτελεί το καύχημα όχι μόνο για το μεγάλο αριθμό των διακοσίων χιλιάδων τόμων που διαθέτει αλλά και για την εξαιρετική σπουδαιότητα των συλλογών της. Και πάνω απ’ όλα, γιατί φέρει το όνομα του δημιουργού της και κατέχει τα βιβλία και τα χειρόγραφα της μεγαλύτερης πνευματικής μορφής του νεότερου ελληνισμού: του μεγάλου σοφού, στου οποίου το φιλοσοφικό, πολιτικό και γλωσσικό στοχασμό υποκλίθηκε η ανθρωπότητα και η Ελλάδα τον τίμησε όχι μόνο ως τον πολυμαθή μελετητή αλλά και ως τον κορυφαίο πρωτεργάτη της εθνικής αναγέννησης. Και αφού η Ελλάδα ήδη από το 1827, με επίσημο ψήφισμα της Γ΄ Εθνικής Συνέλευσης προς τον άριστο πολίτη της, "ευγνωμονεί, ευεργετηθείσα ευεργεσίαν ανεκτίμητον", η Χίος θα έπρεπε να διατηρεί άσβεστη τη μνήμη του και να εκφράζει αιώνια την ευγνωμοσύνη της. Και αυτό, γιατί είχε την ξεχωριστή τύχη να την αγαπά τόσο ο Κοραής, ώστε να τον κατηγορήσουν για "άκρατον χιωτισμόν", αφού όχι μόνο με λόγια ("καυχώμαι και προς τους ομογενείς και τους ξένους ότι είμαι Χίος -οστούν εκ των οστών και σαρξ εκ της σαρκός- των αγαπητών μου Χίω-…, οι οποίοι έμαθαν να κατορθώνωσι τα σπουδαία παίζοντες και γελώντες") αλλά και με έργα αγωνιζόταν για την πατρίδα του ως την τελευταία του πνοή, χαρίζοντας και τα υπάρχοντά του, η αξία των οποίων είναι ανεκτίμητη.
Η εργασία αυτή έχει ως βάση το "Ημερολόγιο 2006" του 2ου Γενικού Λυκείου Χίου-"Λιβανείου", που εκδόθηκε με τη συνεργασία της Βιβλιοθήκης και η απήχησή του υπήρξε εντυπωσιακή.
Στο πρώτο μέρος εξιστορείται συνοπτικά η πορεία της Βιβλιοθήκης από το 1792 μέχρι σήμερα, κατά την οποία το "περικαλλές μέλαθρον της χιακής παιδείας" καταφέρνοντας να ξεπεράσει τις μεγάλες συμφορές που έπληξαν τον τόπο, προσέφερε ανεκτίμητες και πολύπλευρες υπηρεσίες. Στην πρώτη περίοδο συγκεντρώθηκαν πάνω από 20.000 τόμοι, κυρίως χάρη στις άοκνες προσπάθειες του Αδαμαντίου Κοραή, αλλά δυστυχώς όλοι έγιναν στάχτη στην καταστροφή τού 1822 από τους Τούρκους. Το νέο κτήριο, που στέγασε την προσωπική βιβλιοθήκη του μεγάλου Χιώτη σοφού και πολλές άλλες δωρεές, καταστράφηκε από το σεισμό του 1881. Με τη συμβολή των φιλόμουσων Χίων κτίστηκε, επεκτάθηκε και πλουτίστηκε το σημερινό οικοδόμημα.
Στο δεύτερο μέρος δίδεται μία εικόνα του ασύλληπτου πλούτου της Βιβλιοθήκης. Επειδή είχε την τύχη να της κληροδοτήσουν τα βιβλία τους σημαντικοί λόγιοι και πλούσιοι έμποροι της Χίου, διαθέτει πολύ μεγάλο αριθμό παλαιών βιβλίων, που αρχίζουν από το 1493 και πολλά είναι δυσεύρετα. Από τους πολυτιμότερους θησαυρούς της είναι τα χειρόγραφα, όχι μόνο για το μεγάλο αριθμό αλλά και για τη σπουδαιότητα του περιεχομένου τους και των προσώπων που τα έγραψαν. Εξέχουσα θέση έχουν τα χειρόγραφα του Αδ. Κοραή, αφού αυτά και μόνο κάνουν τη συλλογή μοναδική και αξιοζήλευτη. Ανυπολόγιστης αξίας είναι οι ιστορικοί χάρτες της συλλογής Αργέντη από το 14ο ως τον 19ο αιώνα και άλλοι σπάνιοι, όπως η Νέα Χάρτα της Βλαχίας του Ρήγα Βελεστινλή. Στη Βιβλιοθήκη υπάρχει ακόμα σπουδαίο αρχείο εφημερίδων και περιοδικών, παλιές φωτογραφίες, μαγνητοταινίες, συλλογές φυτών, πετρωμάτων και κοχυλιών, κειμήλια και προσωπικά αντικείμενα σημαντικών χιακών μορφών. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι η Πινακοθήκη Αργέντη και το Λαογραφικό Μουσείο με ενδυμασίες, υφαντά, κεντήματα, ξυλόγλυπτα και αγροτικά αντικείμενα της Χίου.
Η μεγαλύτερη δυσκολία στη δημιουργία αυτού του βιβλίου υπήρξε η ανάγκη να κρατηθεί η λεπτή ισορροπία ανάμεσα στο στόχο της απλής ευσύνοπτης παρουσίασης και στην υποχρέωση να είναι αντάξιο του μεγαλείου του κορυφαίου πνευματικού ιδρύματος. Η προσπάθεια υπήρξε εξαιρετικά επίπονη και χρειάστηκε μεγάλη γενναιότητα ώστε να θυσιαστούν σημαντικές παρατηρήσεις και πλήθος εικόνων από τους θησαυρούς των βιβλίων και των άλλων αντικειμένων. Και κυρίως απαιτήθηκε χρόνος να συνειδητοποιηθεί ότι η έρευνα αυτού του χώρου είναι ατέρμονη και έπρεπε κάποια στιγμή να αρκεστούμε στα βασικά στοιχεία, αφήνοντας στις ειδικές μελέτες την περαιτέρω ενασχόληση.
Το βιβλίο απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό που επιθυμεί να γνωρίσει τη Βιβλιοθήκη και προσφέρεται ως ένα μικρό αντίδωρο στα πλούσια δώρα, που ανεξάντλητα μου χάριζε και ανέλπιστα μου αποκάλυπτε στις πολύχρονες μελέτες μου.
Θερμές ευχαριστίες εκφράζονται στον τ. Πρόεδρο του Εφορευτικού Συμβουλίου πρωτοπρεσβύτερο π. Δημήτριο Γεόμελο, που ενθάρρυνε αυτήν την έρευνα και ιδιαίτερα στον τ. διευθυντή κ. Δημήτρη Δημητρακόπουλο, για την παραχώρηση του υλικού, τις πολύτιμες πληροφορίες και τις υποδείξεις του. Η παρουσία του στη Βιβλιοθήκη, φιλική και όχι απρόσωπη, ήταν στήριγμα κάθε ερευνητή, γιατί όχι μόνο παρείχε πρόθυμα κάθε διευκόλυνση, αλλά με όλους τους τρόπους προωθούσε την έρευνα και συμμετείχε στη χαρά της δημιουργίας εργασιών που είχαν την πηγή τους στους θησαυρούς της Βιβλιοθήκης. Ευχαριστώ επίσης το προσωπικό της Βιβλιοθήκης για τη μεγάλη βοήθεια και το Τυπογραφείο "Άλφα πι" των Αντώνη και Γιάννη Παληού, για τη φροντίδα της έκδοσης.
Για τις διορθώσεις, τις υποδείξεις και τις συμπληρώσεις οφείλω χάρη στον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Στέριο Φασουλάκη, στο συνάδελφο φιλόλογο κ. Γρηγόρη Σπανό, στην προϊσταμένη των Γ.Α.Κ.-Αρχεία Ν. Χίου κ. Ιουλία Φαράκλα και στο φιλίστορα γιατρό κ. Ανδρέα Μιχαηλίδη. Ιδιαίτερα ευχαριστώ τη διδάκτορα κ. Μαρία-Ελευθερία Γιατράκου και είναι μεγάλη η ευγνωμοσύνη μου στον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών και επίτιμο διευθυντή της Εθνικής Βιβλιοθήκης Αθηνών κ. Παναγιώτη Νικολόπουλο για την τιμή να προλογίσει το βιβλίο μου.
Ευχαριστώ ιδιαίτερα το Σύλλογο Φίλων της Βιβλιοθήκης Χίου "Κοραής" και το "Ταμείον Χιακής Συνεργασίας (Xίος, Οινούσσαι, Ψαρά)" που, συνεχίζοντας τη μεγάλη χιακή παράδοση της προσφοράς στα γράμματα και τον πολιτισμό του τόπου τους, ανέλαβε τη δαπάνη της έκδοσης.
Αθηνά Κ. Ζαχαρού - Λουτράρη