Το βιβλίο αυτό εισηγείται μια δοκιμαστική ανάγνωση της Οδύσσειας με βάση τον αμφίσημο χαρακτήρα που παρουσιάζουν οι τέσσερις πρώτες ραψωδίες του έπους: οι θεοί γνωρίζουν ότι ο Οδυσσέας είναι ζωντανός και προορισμένος πια να γυρίσει στην Ιθάκη· οι άνθρωποι θεωρούν τον Οδυσσέα αφανισμένο και νεκρό. Από τη συμβολή θεϊκής γνώσης και ανθρώπινης άγνοιας παράγεται μια διαλογική διάζευξη: ο Οδυσσέας μπορεί να ζει, μπορεί και να είναι πεθαμένος. Έτσι ξεκινά το έργο, και αυτό είναι ένα πρώτο δείγμα ποιητικής διαλεκτικής στην Οδύσσεια.

Στην προεπική παράδοση ο Οδυσσέας είναι πολύτροπος: χρησιμοποιεί την ευέλικτη εξυπνάδα και τις κερδαλέες πονηριές του, για να υπηρετήσει τον εαυτό του και να αυξήσει τα αγαθά του και το κύρος του. Στην προοδυσσειακή επική παράδοση ο Οδυσσέας, εφαρμόζοντας την πολύτροπη φύση του σε συλλογικό πια αγωνιστικό πλαίσιο, αναδεικνύεται σε πτολίπορθο: δόλοι, δεξιοσύνη ρητορική και πρωτεϊκές παραμορφώσεις προσφέρονται τώρα στον Τρωικό Πόλεμο και συμβολοποιούνται στον δούρειο ίππο. Η Οδύσσεια κληρονομεί τις δύο αυτές πλευρές (το σκάνδαλο του πολύτροπου και το κλέος του πτολίπορθου) και κλείνει το τρίγωνο του Οδυσσέα, προβάλλοντας τώρα τον φιλέταιρο αρχηγό και τον πάσχοντα αντίπαλο του Ποσειδώνα. Αυτό είναι ένα δεύτερο δείγμα «κάθετης» διαλεκτικής στην Οδύσσεια.

Θετικά πραγματοποιημένο το θέμα του νόστου είναι από τη φύση του ανακουφιστικό και ευτυχισμένο (έτσι λ.χ. νοστεί ο Νέστορας μέσα στο έπος). Αρνητικά ανεστραμμένος ο νόστος μπορεί να μεταφραστεί σε βίαιο φόνο (αυτή είναι η τραγική μοίρα του Αγαμέμνονα μέσα στο έργο). Ανάμεσα στη θέση και στην άρση του νόστου ταλαντεύεται ο γυρισμός του Οδυσσέα στην Οδύσσεια: κερδίζει ο ήρωας τον νόστο του, ύστερα από ριψοκίνδυνη δεκάχρονη περιπέτεια, χάνοντας όλους τους συντρόφους του, και πραγματοποιεί την επανίδρυσή του στην πατρική εστία, περνώντας μέσα από τον υποθετικό του θάνατο, που τελικά αντιστρέφεται σε μνηστηροφονία. Αυτό είναι ένα τρίτο δείγμα, προοπτικής πια, ποιητικής διαλεκτικής που μας παρέχει η Οδύσσεια. Φαίνεται πως ένας από τους κύριους χαρακτήρες αυτού του έπους, και εκείνος που το καθιστά νεωτερικό στην έξοδο των γεωμετρικών και στην αυγή των αρχαϊκών χρόνων, είναι η συνθετική του άρθρωση: χρησιμοποιεί τους κρυστάλλους της παράδοσης, όχι πια παραθέτοντας ως χωριστές μονάδες τα αντίπαλα θέματα, αλλά, ενοποιώντας τις αντιθέσεις τους, παράγει νέα, τώρα, σύνθετα ζεύγη: νόστος και αναζήτηση, νόστος και ύπνος, νόστος και θάνατος.