Το Άγιον Όρος στην χιλιόχρονη ιστορία του εμπνέει τους ορθοδόξους, ενώ η ιστορία των ομόδοξων λαών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη μαζί του.
Στη μοναστική πολιτεία του Άθω ασκούνται μοναχοί που κατάγονται από τις παραδοσιακές ορθόδοξες χώρες, αλλά ακόμη και άλλοι που δεν έχουν ορθόδοξη προέλευση. Παρόλο όμως που οι αγιορείτες προέρχονται από χώρες με διάφορα πολιτικοοικονομικά συστήματα και διαφέρουν ως προς την καταγωγή, τη γλώσσα και τις πολιτιστικές καταβολές, ζουν ειρηνικά. Γι' αυτό δικαιολογημένα η πολιτεία του Άθω μπορεί να χαρακτηρισθεί ως η πιο σταθερή και μακρόβια δημοκρατία του κόσμου.
Αλλά το Άγιον Όρος δεν παραμένει ανεπηρέαστο και από όσα συμβαίνουν στον κόσμο. Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα στην εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και εξής. Ο Δημ. Τσάμης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Διοικητής Αγίου Όρους στο διάστημα 1975-1981, από καιρό ερευνά τα αρχεία που συνδέονται με την ιστορία του Αγίου Όρους. Στο βιβλίο αυτό επιχειρεί να παρουσιάσει και να αναλύσει τα προβλήματα, τη δράσή και τα κίνητρα των μοναχών στην περίοδο της γερμανικής κατοχής και του εμφυλίου πολέμου.


Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια πρώτη προσπάθεια να ερευνηθεί η πρόσφατη ιστορία του Αγίου Όρους. Το θέμα βέβαια δεν εξαντλείται, γιατί οπωσδήποτε υπάρχουν και άλλες πηγές απρόσιτες σήμερα στην έρευνα. Έτσι αναγκαστικά παρουσιάζονται ορισμένες μόνο πτυχές του με βάση μέρος από το αρχειακό υλικό που ευγενικά παραχωρήθηκε από τη Ιερά Κοινότητα και τις Μονές του Αγίου Όρους, την Ι. Μητρόπολη Θεσσαλονίκης και το μακαριστό προηγούμενο Ματθαίο Βατοπεδινό, ο οποίος μου διέθεσε το πλούσιο προσωπικό του αρχείο. Η μελέτη επίσης εγγράφων των ελληνικών κυβερνήσεων και του γερμανικού στρατού, που βρίσκονται σε γερμανικά αρχεία, συνέβαλε στη διασάφηση ορισμένων γεγονότων της περιόδου 1941 - 1944.

Δημ. Γ. Τσάμης